Hướng Dẫn Thực hành phép tu từ an dụ và Hoán dụ lớp 10 lý thuyết Chi tiết

Nội dung chính

Soạn bài: Thực hành: Phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ (rõ ràng)I. Ẩn dụII. Hoán dụVideo liên quan

Lý thuyết Tiếng Việt, Tập làm văn Ngữ văn 10.Thực hành phép tu từ Ẩn dụ và Hoán dụA. KIẾN THỨC CẦN NHỚ

I. Ẩn dụ

1. Thế nào là ẩn dụXét ngữ liệu:

Thuyền về có nhớ bến chăngBến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền

– Thuyền chỉ người ra đi, phải dạt dẹo khắp chốn không cố định và thắt chặt. Ở đây thuyền đểchỉ người con trai, người chồng cũng phải thường xuyên dạt dẹo khắp nơi. Thuyềnvà người đàn ông có sự tương đương về phẩm chất

– Biển chỉ người chờ đón. Ở đây biển để chỉ người con gái, người vợ thủy chung ởđó để chờ người chồng trở về. Biển và người phụ nữ có sự tương đương về phẩmchất

→ Khái niệm ẩn dụ: Là gọi tên những sự vật, hoặc hiện tượng kỳ lạ này bằng tên sự vật,hiện tượng kỳ lạ khác khởi sắc tương đương với nhau có tác dụng nhằm mục đích tăng sức gợi hình,quyến rũ.

2. Một số hình thức, ví dụ về ẩn dụ

a. Ẩn dụ hình thức: Dựa vào sự giống nhau về hình thức Một trong những sự vật, hiệntượng

Ví dụ:

Về thăm q Bác làng SenCó hàng râm bụt thắp lên lửa hồng

(Về thăm nhà Bác – Tơn Thị Trí)

b. Ẩn dụ phương pháp: Dựa vào sự giống nhau về hình thức Một trong những sự vật, hiệntượng

Ví dụ: Uống nước nhớ nguồn

Câu tục ngữ sử dụng giải pháp ẩn dụ nhờ vào sự tương đương về phương pháp là ănquả tương đương với hưởng thành quả lao động, còn trồng cây tương đương với cônglao người tạo ra thành quả.

c. Ẩn dụ phẩm chất: Dựa trên sự tương đương về phẩm chất của yếu tố vật, hiện tượngVí dụ:

Người cha mái tóc bạcĐốt lửa cho anh nằm

(Đêm nay Bác không ngủ – Minh Huệ)

Câu thơ sử dụng giải pháp ẩn dụ nhờ vào sự tương đương về phẩm chất của ngườicha với Bác Hồ. Hình ảnh Bác chăm sóc giấc ngủ cho những chiến sỹ in như ngườicha ruột đang chăm sóc cho những người con yêu của tớ..

d. Ẩn dụ quy đổi cảm hứng: phép tu từ miêu tả tính chất, điểm lưu ý của yếu tố vậtđược nhận ra bằng giác quan này nhưng lại được miêu tả bằng từ ngữ sử dụngcho giác quan khác .

Ví dụ:

Từng giọt lộng lẫy rơiTơi đưa tay tôi hứng

(Mùa xuân nho nhỏ – Thanh Hải)

Câu thơ sử dụng giải pháp ẩn dụ nhờ vào sự chuyển cảm hứng từ thị giác sang xúcgiác. Những giọt sương lộng lẫy phải được cảm nhận bằng thị giác nhưng ở đâylại được chuyển sang xúc giác

II. Hoán dụ

Áo chàm đưa buổi phân liCầm tay nhau biết nói gì hơm nay

(Việt Bắc – Tố Hữu)

“Áo chàm” là trang phục gắn sát với đồng bào dân tộc bản địa miền núi phía Bắc. Dựatrên quan hệ thân thiện giữa điểm lưu ý, tính chất của yếu tố vật với việc vật có đặc điểmtính chất đó, hình ảnh “áo chàm” để chỉ đồng bào dân tộc bản địa miền núi phía Bắc. → Khái niệm hoán dụ: Là gọi tên những sự vật, hoặc hiện tượng kỳ lạ này bằng tên sự vật,hiện tượng kỳ lạ khác có quan hệ thân thiện với nhau có tác dụng nhằm mục đích tăng sức gợi hình,quyến rũ.

2. Một số hình thức, ví dụ về hốn dụa. Lấy một bộ phận để chỉ tồn thểVí dụ:

Một trái tim lớn lao đã già từ cuộc sống
Một khối óc lớn đã ngừng sống.

(Viết về Na-dim Hít-mét – Xn Diệu)

Hình ảnh hốn dụ “một trái tim lớn” để chỉ cả con người của Bác Hồ – vị lãnh tụ,cha già kính yêu của toàn bộ chúng ta.

b. Lấy vật tiềm ẩn chỉ vật bị chứa đựngVí dụ:

Vì sao trái đất nặng ân tìnhNhắc mãi tên người Hồ Chí Minh

(Theo chân Bác – Tố Hữu)

Hình ảnh hốn dụ “trái đất” để chỉ toàn bộ những con người đang sống trên trái đấtnày

c. Lấy tín hiệu của yếu tố vật để chỉ sự vậtVí dụ:

Sầu dài ngày ngắn, đơng đà sang xn.(Truyện Kiều – Nguyễn Du)

Hình ảnh hốn dụ ở đấy là “sen” để chỉ mùa hạ, cúc để chỉ ngày thu.d. Lấy cái rõ ràng để gọi cái trừu tượng

Ví dụ:

Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại lên hịn núi cao.

Hình ảnh ốn dụ “một cây” để chỉ sự đơn lẻ khơng đồn kết “ba cây” để là chỉ sốlượng nhiều, tinh thần tập thể. Câu ca dao đã sử dụng những hình ảnh rõ ràng để nóivề chân lí trừu tượng một mình ta làm sẽ khơng bằng toàn bộ chúng ta đồn kết lại cùngnhau làm.

B. LUYỆN TẬP CỦNG CỐ1. Bài 1

Chỉ ra và phân tích tác dụng giải pháp ẩn dụ trong văn bản sau:Bây giờ mận mới hỏi đào

Vườn hồng đã có ai vào hay chưaMận hỏi thì đào xin thưaVườn hồng có lối nhưng chưa ai vàoTrả lời

+ Hình ảnh ẩn dụ: mận , đào, vườn hồng

Mận để chỉ người con trai. đào chỉ người con gái, vườn hồng

+ Tác dụng: mận, đào,vườn hồng là những hình ảnh ẩn dụ – những hình tượng chonhững người lao động rất mất thời hạn rồi, trong bài ca dao này, chúng được sử dụng để chỉngười con trai và người con gái trong tình u. Cách nói bóng gió phù phù thích hợp với sựkín đáo, tế nhị trong tình u.

2. Bài 2

Em tưởng giếng sâu
Em nối sợi gàu dàiAi ngờ giếng cạnEm tiếc hoài sợi dây(Ca dao)

Gợi ý vấn đáp

– Hình ảnh “Giếng sâu” tượng trưng cho tình cảm chân thực, thâm thúy- Hình ảnh“Gàu dài”- thể hiện sự vụ đắp tình cảm

– Hình ảnh “Giếng cạn” – thể hiện tình cảm hời hợt

– Hình ảnh “Sợi dây” – Thể hiện tình cảm biết bao lâu vun đắp→ Bài ca dao mang hàm ý than thở, oán trách tình nhân→ Sử dụng giải pháp tu từ ẩn dụ

3. Bài 3

Nêu ý nghĩa của từ miền Nam trong những câu thơ sau. Chỉ rõ trường hợp nào làhoán dụ và thuộc kiểu hoán dụ nào?

a. Con ở miền Nam ra thăm lăng BácĐã thấy trong sương hàng tre bát ngát(Viễn Phương)

b. Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thủyĐang xông lên chống Mĩ tuyến đầu

(Lê Anh Xuân)Trả lời:

– Miền Nam trong câu a để chỉ về một vùng miền của giang sơn

– Miền Nam trong câu b là hình ảnh hốn dụ để chỉ những con người sống ở miềnNam. Đây là hình ảnh hốn dụ lấy vật tiềm ẩn để chỉ vật bị tiềm ẩn.

Chỉ ra những hình ảnh hốn dụ trong những câu sau và cho biết thêm thêm chúng thuộckiểu hoán dụ nào?

a. Họ là chục tay sào, tay chèo, làm ruộng cũng giỏi mà làm thuyền cũng giỏi.(Nguyễn Tuân)

b. Nhân danh ai

Bay chôn tuổi thanh xuân của toàn bộ chúng ta trong những quan tài(Emily con – Tố Hữu)

Trả lời:

a. Hình ảnh hốn dụ: Tay sào, tay chèo để chỉ người chèo thuyền. Phép hoán dụ lấybộ phận để chỉ tồn thể

b. Hình ảnh hốn dụ: Tuổi thanh xuân để chỉ tuổi trẻ. Hoán dụ lấy tín hiệu của sựvật để gọi sự vật

5. Bài 5

Tìm và phân tích ẩn dụ và hốn dụ trong những ví dụ sau:a. Khăn thương nhớ ai

Khăn rơi xuống đấtKhăn thương nhớ aiKhăn vắt lên vai(Ca dao)

b. Bàn tay ta làm lên toàn bộ

Có sức người sỏi đá cũng thành cơm(Hồng Trung Thơng)

c. Thác bao nhiêu thác cũng qua

Thênh thang là chiếc thuyền ta trên đời(Nguyễn Du)

d. Thơn Đồi ngồi nhớ thơn Đơng

(Nguyễn Bính)Gợi ý vấn đáp:

a. Khăn thương nhớ – người con gái (em – ẩn) – miêu tả tâm trạng của cô nàng mộtcách kín kẽ, đấy là hình ảnh ẩn dụ

b. Gồm cả ẩn dụ và hoán dụ

Bàn tay- con người lao động – lấy bộ phận con người để chỉ toàn thể con người,đấy là hoán dụ sỏi đá- đất xấu, bạc màu, đất đồi núi.- vạn vật thiên nhiên khắc nghiệt.Cơm- lương thực, cái ăn, cái phục vụ con người, thành quả lao động- Ca ngợi laođộng, sức sáng tạo kì diệu của con người trước vạn vật thiên nhiên khắc nghiệt, đấy là ẩndụ

c. Câu thơ có hai hình ảnh ẩn dụ:

Thác – chỉ những trở ngại vất vả vất vả, những thử thách. Chiếc thuyền – chỉ con đườngcách mạng, chỉ con phố của toàn nước non mình.

Câu thơ xây dựng hình ảnh ẩn dụ nhờ vào những liên tưởng có thực (thác – khókhăn, con thuyền – sức vượt qua) để nói lên sức sống và sức vươn lên mãnh liệt củacả dân tộc bản địa toàn bộ chúng ta.