Hướng Dẫn Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những phát minh về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ Chi tiết

Contents

1 Kinh Nghiệm về Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ 2022

Kinh Nghiệm về Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ 2022

Quý khách đang tìm kiếm từ khóa Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ được Cập Nhật vào lúc : 2022-12-05 03:41:00 . Với phương châm chia sẻ Mẹo về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.

Pro đang tìm kiếm từ khóa Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì được Update vào lúc : 2022-12-05 03:41:04 . Với phương châm chia sẻ Bí kíp Hướng dẫn trong nội dung nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.

Thuật ngữ “Triết học phương Tây” muốn đề cập đến những tư tưởng và những tác phẩm triết học của toàn toàn thế giới phương Tây. Về mặt lịch sử, thuật ngữ này đề cập đến tư duy triết học trong văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn phương Tây, khởi đầu với triết học Hy Lạp trong thời kì tiền-Socrates với những đại biểu như Thales và Pythagoras, và ở đầu cuối tăng trưởng với phạm vi trên toàn toàn thế giới.[1][2] Từ “philosophy” bắt nguồn từ chữ Hy Lạp cổ đại philosophía (φιλοσοφία) với nghĩa đen là “tình yêu trí tuệ” (φιλεῖν phileîn, “yêu” và σοφία sophía, “trí tuệ”). Một cách tường minh hơn, triết học hoàn toàn hoàn toàn có thể được định nghĩa là: “những nỗ lực của con người nhằm mục đích mục tiêu nghiên cứu và phân tích và phân tích một cách khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống những cấu trúc cơ bản nhất của toàn bộ trải nghiệm mà ta có, nhằm mục đích mục tiêu đạt được những niềm tin rõ ràng về mặt khái niệm, được xác nhận về mặt kinh nghiệm tay nghề tay nghề và nhất quán về mặt tư duy nhất hoàn toàn hoàn toàn có thể.”[3]

Mục lục
Triết học thời kỳ cổ đạiSửa đổi
Thời kỳ Tiền-SocratesSửa đổi
Thời kỳ Cổ điểnSửa đổi
Những trường phái triết học thời kỳ cổ đại khácSửa đổi
Triết học thời Trung cổSửa đổi
Thánh Augustine thành HippoSửa đổi
Các triết gia Hồi giáo: Avicenna và AverroesSửa đổi
Thomas AquinasSửa đổi
Triết học thời kỳ Phục HưngSửa đổi
Một số học thuyết về chính trịSửa đổi
Triết học vật lý và sự tăng trưởng của khoa họcSửa đổi
Chủ nghĩa duy lýSửa đổi
Chủ nghĩa duy nghiệmSửa đổi
Triết học của KantSửa đổi
Nhận thức luận của KantSửa đổi
Siêu hình học của KantSửa đổi
Luân lý học của KantSửa đổi
Triết học thế kỷ 19Sửa đổi
Các nhà duy tâm ĐứcSửa đổi
Nhà duy vật biện chứngSửa đổi
Sự Ra đời của chủ nghĩa hiện sinhSửa đổi
Chủ nghĩa Công lợi tại Anh quốcSửa đổi
Triết học thế kỷ 20Sửa đổi
Chủ nghĩa thực dụngSửa đổi
Triết học phân tíchSửa đổi
Hiện tượng học và triết học hiện sinhSửa đổi
Một vài nét về triết học hiện tạiSửa đổi
Xem thêmSửa đổi
Phụ chúSửa đổi
Tham khảoSửa đổi
Chú thíchSửa đổi
Tham khảoSửa đổi
Liên kết ngoàiSửa đổi

Bức tượng Người suy tư, Auguste Rodin

Trong lịch sử, phạm vi của triết học gồm có toàn bộ những nỗ lực nhằm mục đích mục tiêu đạt tới trí tuệ, tức cạnh bên những yếu tố triết học như cách mà ta hiểu hiện tại, nó cũng tiềm ẩn kiến thức và kỹ năng và kỹ năng của những bộ môn mà nay sẽ là khoa học như vật lý, toán học và thiên văn học.[4] Chẳng hạn, cuốn sách Các nguyên tắc toán học của triết học tự nhiên của Newton nay sẽ là một tác phẩm về vật lý chứ không phải triết học. Triết học, Theo phong thái hiểu tân tiến hơn, thường đề cập đến những yếu tố thuộc vào ba nghành đó đó là nhận thức luận (ví dụ, “Con người hoàn toàn hoàn toàn có thể nhận thức được những gì?”), siêu hình học (“Bản chất tối hậu của hiện thực là gì?”) và luân lý học (“Tiêu chí gì nhìn nhận một hành vi là tốt hay xấu?”). Bên cạnh đó, một số trong những trong những chủ đề khác ví như logic, chính trị-xã hội và tôn giáo cũng hoàn toàn hoàn toàn có thể xem là thuộc về triết học.[5]

Các yếu tố và cách tiếp cận chúng của triết học phương Tây thay đổi không ngừng nghỉ nghỉ trong suốt hành trình dài dài dài hơn thế nữa thế nữa 25 thế kỷ của nó. Những nhà triết học Hy Lạp thứ nhất đã chiêm ngưỡng và thưởng thức và ngắm nhìn và thưởng thức và thưởng thức và ngắm nhìn và thưởng thức và thưởng thức vũ trụ và đi tìm những yếu tố và những nguyên lí chi phối nó. Khi những thành bang Hy Lạp được hình thành, những vướng mắc về pháp lý và đời sống của công dân trở thành những yếu tố quan trọng nhất nên phải xử lý và xử lý. Sự trỗi dậy của Kitô giáo vào lúc chừng thế kỷ thứ 5 sau Công nguyên mang lại cho triết học những vướng mắc mới như Sáng thế, đức tin và lý trí hay những yếu tố về Chân lý. Thời kỳ thịnh trị của Kitô giáo này được gọi là thời kỳ Trung cổ và kéo dãn khoảng chừng chừng 10 thế kỷ. Đến thời kỳ Phục Hưng, mối quan tâm lại khuynh khuynh hướng về toàn toàn thế giới tự nhiên bí hiểm và những quy luật chi phối nó, với đỉnh điểm là những mày mò của Newton. Các chủ đề triết học quy trình này thiên về phía nhận thức luận và triệu tập vào tâm trí con người, thứ đã tương hỗ tạo ra những tiến bộ khoa học vượt bậc vào thời hạn lúc đó. Sau cuộc cách mạng của Kant, triết học vào thế XIX rất phong phú và mở ra nhiều hướng đi rất rất khác nhau. Đây đó đó là tiền đề tạo ra ba trường phái triết học khác hoàn toàn nhau vào thế kỷ XX là: chủ nghĩa thực dụng, triết học phân tích và triết học hiện sinh. Đó cũng là những trường phái triết học có ảnh hưởng sâu rộng cho tận ngày này.[6]

Mục lục

1.2 Thời kỳ Cổ điển

1.3 Những trường phái triết học thời kỳ cổ đại khác

2 Triết học thời Trung cổ

2.3 Thomas Aquinas

3 Triết học thời kỳ Phục Hưng

3.2 Triết học vật lý và sự tăng trưởng của khoa học

3.3 Chủ nghĩa duy lý

3.4 Chủ nghĩa duy nghiệm

4 Triết học của Kant

4.2 Siêu hình học của Kant
4.3 Luân lý học của Kant

5 Triết học thế kỷ 19

5.2 Nhà duy vật biện chứng
5.3 Sự Ra đời của chủ nghĩa hiện sinh

5.4 Chủ nghĩa Công lợi tại Anh quốc

6 Triết học thế kỷ 20

6.2 Triết học phân tích

6.3 Hiện tượng học và triết học hiện sinh

7 Một vài nét về triết học hiện tại
8 Xem thêm
9 Phụ chú
10 Tham khảo

11 Liên kết ngoài

Triết học thời kỳ cổ đạiSửa đổi

Bài rõ ràng: Triết học cổ đại

Ionia, nơi phát sinh của triết học Hy Lạp cổ đại, ở phía Tây Tiểu Á

Triết học Ra đời tại Hy Lạp vào lúc chừng thế kỷ VI trước công nguyên. Những nhà triết học thứ nhất không sống tại vùng lục địa của giang sơn này mà sinh sống trong những quần hòn đảo hay những vùng đất bên rìa, trên bờ phía Nam của nước Ý và ở bờ phía Tây của giang sơn Thổ Nhĩ Kỳ ngày này.[7] Không chỉ là những nhà triết học, họ cũng đồng thời là những nhà khoa học và một số trong những trong những người dân dân còn là một một những lãnh tụ tôn giáo, vì ranh giới giữa ba nghành này chỉ trở nên rõ ràng sau nhiều thế kỷ nữa. Cội nguồn của nhiều, nếu không phải là toàn bộ, ngành học hàn lâm sau này hoàn toàn hoàn toàn có thể được truy nguyên về vùng đất Tiểu Á và Hy Lạp-Ý này.[7] Tên tuổi của những triết gia thời kì sơ khai này vẫn được nhắc tới nhiều trong cả ở thời hạn hiện tại, thật nhiều nhà tư tưởng khi nhìn lại đều coi những nhà triết học phương Tây thứ nhất này là bậc thầy hay “tổ phụ” của tớ.[7]

Thời kỳ Tiền-SocratesSửa đổi

Bài rõ ràng: Triết học tiền Socrates

Những nhà triết học IoniaSửa đổi

Pythagoras (k. 580-572 k. 500-490 TCN) được tôn vinh trong những tác phẩm tầm cỡ là một trong những người dân dân nhà triết học thứ nhất của Hy Lạp cổ đại.[7] Ngày nay, tên tuổi của ông gắn sát với những khu khu công trình xây dựng xây dựng toán học, nhất là định lý mang tên ông nói về quan hệ giữa chiều dài cạnh huyền và hai cạnh góc vuông trong một tam giác vuông.[8] Dù nổi tiếng của ông gắn với toán học, ông cũng luôn hoàn toàn có thể có những góp thêm phần không nhỏ cho triết học.[9] Phái của Pythagoras tin rằng, toàn bộ sự vật đều được cấu trúc từ những số lượng, trong số đó số “1” biểu lộ cho cội nguồn của vạn sự.[10][11] Nhờ việc tìm ra mối liên hệ giữa toán học, âm nhạc và quỹ đạo hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi của hành tinh, Pythagoras cùng những môn đệ của tớ tin rằng: quy luật của Toán học cũng đó đó là quy luật của Vũ trụ (en. Cosmos) này.[12] Bên cạnh đó, Pythagoras cũng tin rằng linh hồn của con người sau khi chết đi sẽ tiến hành chuyển đến một loại thú hoang dã khác nào đó; chính vì vậy mà ông ăn chay và cũng khuyên những môn đệ của tớ thực thi như vậy.[8]

Một nhà hình học lỗi lạc khác là Thales (k. 624 k. 546 TCN). Giống như Pythagoras, định lý mang tên ông được nhắc tới và ứng dụng thật nhiều trong bộ môn hình học. Nhờ những kiến thức và kỹ năng và kỹ năng của tớ, Thales hoàn toàn hoàn toàn có thể đo được độ cao của kim tự tháp nhờ bóng đổ xuống của chúng.[13] Khi Thales Dự kiến thành công xuất sắc xuất sắc về thời hạn xẩy ra nhật thực vào năm 585 trước Công nguyên, ông chỉ ra rằng toàn toàn thế giới được vận hành bởi những quy luật không bao giờ thay đổi mà con người hoàn toàn hoàn toàn có thể hiểu được.[14] Về mặt triết học, Thales có lẽ rằng rằng là người thứ nhất đặt vướng mắc về cấu trúc và bản chất của toàn thể vũ trụ.[13] Và câu vấn đáp của ông là nước,[15] theo Thales thì toàn bộ mọi vật đều được cấu trúc từ nước, còn chính mặt đất này cũng nổi trên một khối nước (sau này, Aristotle đặt vướng mắc thêm: thế khối nước nó lại đặt trên thứ gì?)[15][13] Thales không tin rằng linh hồn hoàn toàn hoàn toàn có thể chuyển giao như Pythagoras, nhưng ông tin rằng linh hồn là bất diệt.[13]

Người ở đầu cuối và có lẽ rằng rằng nổi tiếng nhất về mặt triết học trong số những triết gia thứ nhất trên quần hòn đảo Ionia là Heraclitus (k. 535 k. 475 TCN).[16] Trái ngược hoàn toàn với Thales, Heraclitus tin rằng cả toàn toàn thế giới được cấu trúc từ lửa và ông nêu lên vòng chuyển biến giữa bốn nguyên tố cổ xưa (khí, nước, đất, lửa) với lửa làm TT.[17] Nhưng ý tưởng rằng toàn toàn thế giới được “làm” từ lửa không khiến ấn tượng bằng quan điểm của ông nhận định rằng: mọi thứ đều thay đổi và dịch chuyển và quy trình này sẽ không còn hề bao giờ tạm ngưng.[17] Điều này được thể hiện qua một câu nói nổi tiếng của ông:

Không ai tắm hai lần trên cùng một dòng sông

Heraclitus

Cuối cùng, Heraclitus tin rằng, bản chất của hiện thực thi giờ hiện giờ đang bị che giấu hoàn toàn bởi vẻ hình thức hình thức bề ngoài mà nó thể hiện. Chìa khóa để khai mở được những bí mật này đó đó là Logos (gr. λόγος). Logos là một thuật ngữ đặc biệt quan trọng quan trọng và có nhiều nghĩa rất rất khác nhau, đó hoàn toàn hoàn toàn có thể là “lời nói”, “ý kiến”, “dự trù”, “lý trí” hay “biện luận ngặt nghèo, hợp lý” (nét nghĩa này đã phái sinh nên từ logic hay hậu tố -logy trong tiếng Anh mà ta biết ngày này).[18] Cũng in như Pythagoras, Heraclitus tìm kiếm bản chất của toàn toàn thế giới không ở những sự vật trong nó mà là ở những quy luật, trật tự đang chi phối nó.[19] Quan điểm nhìn nhận vũ trụ như một chính thể hòa giải và hợp lý, trật tự, hoàn hảo nhất nhất và thần diệu là một nét rất nổi trội trong triết học Hy Lạp cổ đại.[20]

Phái Nguyên tử luậnSửa đổi

Một trong số những tư tưởng quan trọng có nguồn gốc từ thời cổ đại đó là: mọi vật đều được cấu trúc từ những nguyên tử, và những người dân dân theo phái này được gọi là những nhà Nguyên tử luận. Democritus (k. 460 k. 370 TCN) là đại biểu nổi tiếng nhất của trường phái này và ông là học trò của Leucippus, người mà ta không hề nhiều thông tin.[21] Không còn tác phẩm nguyên văn nào của Leucippus còn tồn tại, nên ta chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể nhờ vào những học thuyết của học trò ông.[21]

Democritus nhận định rằng, mọi vật không thể phân loại vô số lượng số lượng giới hạn.[21] Theo ông, nếu ta lấy một mẩu vật chất và phân nhỏ liên tục nó, sẽ tới một điểm mà ta không thể chia nhỏ tiếp được nữa, ông gọi những thành phần thu được là “atom”, nghĩa là “không thể chia nhỏ” hay “nguyên tử”.[22] Những lập luận của Democritus là nhờ vào tư duy triết học thuần túy chứ không qua thực nghiệm.[21] Democritus lý giải toàn bộ toàn toàn thế giới theo ý tưởng “atom” ở trên, Từ đó: “toàn bộ mọi vật đều được cấu trúc từ nguyên tử và khoảng chừng chừng trống giữa chúng”. Thậm chí, mùi vị của thức ăn cũng rất được lý giải bằng khái niệm nguyên tử, ví dụ điển hình: vị ngọt có nguồn gốc từ những nguyên tử to và tròn hơn, còn vị mặn là vì những nguyên tử lớn, xù xì và sắc cạnh.[23]

Thời kỳ Cổ điểnSửa đổi

SocratesSửa đổi

Bài rõ ràng: Socrates

Cuộc đời không tự vấn là môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường tránh việc sống

Socrates

“Cái chết của Socrates”, tác phẩm của Jacques-Louis David. Socrates đã được ban một ly sâm độc để tự tử. Bức tranh mô tả khoảnh khắc Socrates nhận được ly thuốc độc và ẩn chứa nhiều hình tượng cũng như hình ảnh ẩn dụ.

Socrates (k. 470 k. 399 TCN) là một trong những nhà triết học lớn số 1 và nổi tiếng nhất của thời cổ đại, điều này được thể hiện khi toàn bộ những triết gia trước ông đều được cho là thuộc vào “thời kỳ Tiền-Socrates”.[24] Socrates không viết bất kể một bản văn nào, ông nhận định rằng viết lách làm trí nhớ tệ đi và cảm thấy rất rất khó chịu nếu phải làm vậy.[25] Do vậy, toàn bộ toàn bộ chúng ta phải nhờ vào tác phẩm của những học trò của ông, như Plato và Aristotle, cũng như của những tác giả đương thời khi nghiên cứu và phân tích và phân tích về ông.[24]

Socrates được cho là người thứ nhất thiết lập nên thứ mà ngày này toàn bộ toàn bộ chúng ta gọi là “tư duy phản biện”, phương pháp nêu lên những vướng mắc bản chất và yêu cầu tâm ý do vậy cũng rất được mang tên ông: phương pháp Socrates. Cách thức được Socrates sử dụng để dẫn dắt đối phương đến với tri thức được gọi là “biện chứng” (en. dialectic). Phương pháp này còn tồn tại hình thức là một chuỗi những vướng mắc và vấn đáp được trao đổi qua lại giữa người thầy và học trò, trong số đó: những vướng mắc sau sẽ thể hiện những điểm chưa thích hợp lý của câu vấn đáp trước đó. Đặc lợi thế nhất của phương pháp này là, thay vì phục vụ ngay đáp án cho yếu tố, người học hoàn toàn hoàn toàn có thể tự nhận ra những khiếm khuyết của tớ và tư duy để tìm ra câu vấn đáp thỏa đáng hơn.[26] Đã có nhiều tác phẩm có mô tả cuộc tranh biện hay đối thoại giữa Socrates và những chính trị gia, nhà thơ và những Chuyên Viên, những người dân dân được cho là sở hữu một lượng trí tuệ đáng kể; tuy nhiên rút cục thì không hề ai hoàn toàn hoàn toàn có thể bảo vệ nổi tiếng của tớ trước những vướng mắc phản biện và sắc bén của Socrates, người tự nhận: “Điều duy nhất tôi biết là tôi không biết gì cả.”[24]

Socrates cũng quan tâm đến đạo đức hành xử trong môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường. Với Socrates, trí tuệ và đức hạnh là hai khái niệm đồng nghĩa tương quan tương quan với nhau. Nếu một người biết rằng hành vi nào là tốt, anh ta sẽ thực thi nó. Một cách diễn đạt khác cho tư tưởng của Socrates là: “không hề ai làm điều tội lỗi mà thực sự chủ tâm điều này”, do vậy, để hoàn toàn hoàn toàn có thể đạt được những đức hạnh thực sự, việc truy tìm tri thức và tăng vốn hiểu biết phải được thực thi.[27] Trong một chừng mực nào đó, mối liên hệ mật thiết giữa đức hạnh và trí tuệ đó đó là một đặc trưng của triết học Hy Lạp cổ đại nói chung.[28]

Socrates bị phán quyết tử hình vào năm 399 với tội danh đầu độc tâm trí những người dân dân trẻ và báng bổ thánh thần.[29] Socrates nói rằng, phản bác bản án đó là yếu tố không khó, nhưng giải pháp được sử dụng sẽ hạ thấp phẩm giá của chính ông.[30] Ông nói: “Điều trở ngại vất vả, những người dân dân bạn của tôi, không phải là tránh xa cái chết mà là tránh xa sự không ngay thật, thứ tìm tới với ta còn nhanh hơn cái chết.”[30]

PlatoSửa đổi

Bài rõ ràng: Platon

Với Plato, toàn toàn thế giới hiện thực mà ta trải nghiệm chỉ là cái bóng của những “Ý niệm”.

Plato (k. 428 hoặc 424 k. 348 TCN) là một trong số những học trò của Socrates.[31] Vì Socrates không để lại một áng văn nào, Plato đã viết sách để giữ gìn những điều mà ông học được từ thầy của tớ, dù ngày này toàn bộ toàn bộ chúng ta khó lòng tách bạch đâu là tư tưởng của Socrates và đâu là của chính Plato.[31] Plato nổi tiếng nhất với quan điểm về một toàn toàn thế giới Ý niệm (en. Idea) hay toàn toàn thế giới Mô thức (en. Form) tách biệt hoàn toàn với toàn toàn thế giới vật chất mà toàn bộ toàn bộ chúng ta đang sống.[32] Ông nói, mọi điều toàn bộ toàn bộ chúng ta đang trải nghiệm chẳng qua chỉ là những bản sao không hoàn hảo nhất nhất của những Mô thức hay những Ý niệm[31]; ví dụ điển hình, nước trong ao hồ, nước ở biển và nước ở trong chai đều là những “hình ảnh” của một Ý niệm “Nước” duy nhất.[33] Plato đưa ra một trong những ẩn dụ nổi tiếng nhất của triết học phương Tây, ẩn dụ về chiếc hang. Ở bên trong một chiếc hang nọ có những tù nhân, đằng sau họ là một ngọn lửa và trước mặt họ là một bức tường. Những tù nhân này sẽ không còn hề thể thấy thứ gì ngoài cái bóng của tớ và những dụng cụ đằng sau hắt lên tường, lâu ngày, họ coi những chiếc bóng là hiện thực mà không hề hay biết về nguồn gốc của chúng.[34] Việc không sở hữu và nhận ra chiếc bóng được tạo ra là ngọn lửa cũng như việc không tri nhận được rằng: những vật thể chỉ là những bản sao bất toàn của những Ý niệm vậy.[35]

Không chỉ đưa ra những ý tưởng về Siêu hình học, Plato cũng viết về và đặt nên những nền tảng về công lý và đạo đức, ở cả Lever thành viên và thành bang.[36] Với ông, thành viên và xã hội gắn bó ngặt nghèo và không thể tách rời, in như những cơ quan cùng tạo ra một khung hình duy nhất (điều này khá tương phản với quy trình sau này, khi chủ nghĩa thành viên được nhấn mạnh yếu tố yếu tố hơn).[37] Trong tác phẩm nổi tiếng nhất của tớ:Cộng hòa, Plato lập luận rằng: chỉ những triết gia hoặc những người dân dân tin vào việc làm của một triết gia mới nên đảm nhiệm vai trò của một người cai trị vì họ hoàn toàn hoàn toàn có thể hiểu đúng chuẩn bản chất của toàn toàn thế giới (in như những người dân dân đã bước thoát khỏi chiếc hang) và chân lý của những giá trị đạo đức.[38] Qua thời hạn, Cộng hòa trở thành một trong những tác phẩm có ảnh hưởng nhất trong lịch sử triết học và triết học chính trị. Những yếu tố liên quan đến xã hội mà Plato nêu lên trong Cộng hòa sẽ còn tiếp tục được những triết gia tâm ý trong nhiều thế kỷ tiếp Từ đó.[39][40]

AristotleSửa đổi

Aristotle (384322 TCN) theo học Plato từ thời gian năm 17 tuổi.[41] Với đức tính cần mẫn của tớ, Aristotle hẳn đã học được thật nhiều điều từ người thầy của tớ, tuy nhiên, ông cũng đưa ra những ý tưởng rất khác lạ và đối nghịch hoàn toàn so với Plato.[41] Aristotle viết thật nhiều và phát hành nhiều tác phẩm đồ sộ trong môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của tớ, đáng buồn thay, một phần rất rộng của chúng đã biết thành thất lạc hoặc biến mất vĩnh viễn.[42] May mắn là, nhiều tư tưởng của ông đã được những môn đệ của tớ gìn giữ và truyền lại đến tận ngày này.[43]

Một trong những góp thêm phần lớn số 1 của Aristotle là đã lập nên nền tảng cho bộ môn logic học.[42] Aristotle được cho là người đã nghiên cứu và phân tích và phân tích và tăng trưởng thứ mà ngày này ta gọi là phép “tam đoạn luận.” Tam đoạn luận của Aristotle là hình thức rút ra kết luận đơn thuần và giản dị từ hai tiền đề cho trước, một trong những tam đoạn luận nổi tiếng nhất trong lịch sử là:[43]

Là con người thì ai cũng tiếp tục chết.
Socrates là con người.
Vậy, Socrates cũng tiếp tục chết.

Tam đoạn luận là hình thức logic thứ nhất được sáng tạo ra và chúng vẫn là hình mẫu cơ bản cho bộ môn logic học cho tới tận thế kỷ 19.[43]

Plato và Aristotle đứng giữa, trích từ bức tranh Trường Athena của Raphael (1509-1511).
Màu sắc trang phục và dáng điệu của Aristotle và Plato thể hiện sự trái chiều trong quan điểm của tớ. Trong khi Plato (bên trái) chỉ tay lên trời và khuynh khuynh hướng về những hình mẫu lý tưởng, Aristotle (bên phải) đưa tay về phía mặt đất, thể hiện rằng chân lý của thực tại nằm ở vị trí vị trí trên mặt đất chứ không ở đâu khác.[44]

Danh tiếng của Aristotle cũng gắn với những ghi chép đồ sộ của ông về toàn toàn thế giới xung quanh (dù đã biết thành thất lạc thật nhiều, Aristotle vẫn để lại một di sản với mức chừng một triệu từ, gấp hai so với Plato).[42] Ông ghi lại và đưa ra lý giải về nhiều hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ trong toàn toàn thế giới tự nhiên, trải dài trên thật nhiều nghành như vật lý, thiên văn học, hóa học, địa chất học, vũ trụ học và nhất là sinh học.[42][45] Ông đã tích lũy tài liệu và phân loại sinh vật vào một trong những trong những khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống được gọi là Bậc thang Sự sống hay Chuỗi xích Vĩ đại của Sự sống, trong số đó, mỗi sinh vật chiếm một mắt xích hoặc một bậc thang tăng trưởng, với vị trí cao nhất là con người.[43] Ngoài ra, Aristotle cũng đưa ra những lý giải về chuyển hóa và ông còn mở một lỗ trên quả trứng gà để nghiên cứu và phân tích và phân tích về quy trình tăng trưởng của phôi.[46]

Vì Aristotle quan sát và gắn bó ngặt nghèo với toàn toàn thế giới tự nhiên nên không khó để thấy tại sao ông lại đưa ra những ý tưởng trái ngược với Plato về nhận thức.[41] Aristotle nhận định rằng, bản chất hay tính chất riêng không liên quan gì đến nhau của những sự vật hoàn toàn hoàn toàn có thể được rút ra từ việc quan sát và nghiên cứu và phân tích và phân tích chúng.[41][a] Chẳng hạn, toàn bộ toàn bộ chúng ta hoàn toàn hoàn toàn có thể quan sát và để ý đến những điểm lưu ý giống và rất rất khác nhau của “nước” trong những toàn cảnh rất rất khác nhau và ta hoàn toàn hoàn toàn có thể rút ra khái niệm “nước” từ những kinh nghiệm tay nghề tay nghề đó.[41] Và do vậy, theo ông, bản chất phổ quát của yếu tố vật hoàn toàn hoàn toàn có thể được tri nhận thông qua kinh nghiệm tay nghề tay nghề từ những giác quan chứ không cần đến một toàn toàn thế giới Ý niệm tách biệt khỏi hiện thực.[41]

Một dấu ấn quan trọng khác cho triết học của Aristotle là yếu tố nhấn mạnh yếu tố yếu tố vào nguyên nhân cứu cánh khi nói tới một sự kiện hay một biến cố nào đó. Ông tin rằng, ta chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể hiểu tường tận một yếu tố khi ta xét đến tiềm năng ở đầu cuối của nó, ví dụ điển hình: tiềm năng ở đầu cuối của một bức tượng phật phật là trở thành một tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp và thẩm mỹ và làm đẹp và làm đẹp.[48] Điều tương tự cũng rất được vận dụng khi ta xem xét toàn toàn thế giới tự nhiên: ta hoàn toàn hoàn toàn có thể giải phẫu và quan sát kỹ lưỡng những cty của một loài thú hoang dã, nhưng ta chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể hiểu khá khá đầy đủ về chúng khi xét xem tiềm năng của từng cơ quan là gì. Aristotle nhận định rằng toàn bộ mọi thứ đều phải có tiềm năng của nó.[49][50]

Những trường phái triết học thời kỳ cổ đại khácSửa đổi

Sau khi Alexander Đại đế qua đời vào năm 323 trước Công nguyên, đế chế Hy Lạp to lớn của ông tan thành nhiều thành bang và tiểu quốc nhỏ tranh đấu với nhau. Vương quốc tồn tại lâu dài nhất trong số này là vương quốc của Ptolemy và mái ấm mái ấm gia đình ông ở Ai Cập và Libya.[51] Vương quốc này nằm trên mặt đất cho tới tận khi Antony và Cleopatra bị nhà vua Augustus vượt mặt vào năm 31 Công nguyên và trở thành một phần của đế quốc La Mã vĩ đại.[51] Trong những thế kỉ nằm trong tâm hai mốc thời hạn này (323 trước CN và 31 CN), nền văn minh Hy Lạp hưng thịnh trên những miền đất xung xung quanh Đông Địa Trung Hải; và quy trình này được những sử gia gọi là thời kỳ Hy Lạp hóa.[51]

Những triết gia nổi tiếng nhất của Athens sau khi Alexander Đại đế qua đời không phải là thành viên của Academy (trường học do Plato sáng lập) hay Lyceum (do Aristotle sáng lập) mà là những đối thủ cạnh tranh cạnh tranh đối đầu đối đầu đối đầu đối đầu đối đầu đối đầu cũng đang lập nên những trường học của riêng mình.[52] Đó là Epicurus, người xây hình thành ngôi trường với tên thường gọi là “Hoa viên” (en. The Garden) và Zeno, giảng dạy tại hàng hiên Stoa (chính vì vậy mà chủ nghĩa khắc kỷ trong tiếng Anh là “Stoicism”).[52]

Chủ nghĩa khoái lạc EpicurusSửa đổi

Theo Epicurus, nỗi sợ cái chết là một trong những trở ngại lớn số 1 ngăn con người đến với niềm sung sướng.

Epicurus (341270 TCN) sinh sống vào lúc chừng cuối thế kỉ 3 và đầu thế kỉ 2 trước Công nguyên.[53] Tiêu điểm trong triết học của ông là trạng thái ataraxia hay “sự yên bình của tinh thần”, và theo ông, một trong những trở ngại lớn số 1 ngăn không cho con người đến với trạng thái đó đó đó là nỗi sợ cái chết.[54] Theo Epicurus, chính vì sợ cái chết mà con người theo đuổi sự giàu sang và quyền lực tối cao tối cao với kỳ vọng rằng hoàn toàn hoàn toàn có thể trì hoãn được cái kết đến với mình; hoặc quăng bản thân vào những hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi điên cuồng nhằm mục đích mục tiêu quên đi sự thực rằng ai rồi cũng phải giã từ môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường này.[54] Epicurus gạt đi những câu truyện của tôn giáo về yếu tố trừng phạt hay những giày vò sau khi chết và dùng những lập luận của tớ chỉ ra rằng, cái chết không thể gây ra những đau đớn về thể xác hoặc cảm xúc và do vậy, nó thực sự không hề đáng sợ.[54][55]

Theo Epicurus, tiềm năng của môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường đó đó là niềm sung sướng.[53] Chủ nghĩa của Epicurus thường bị hiểu nhầm với việc thỏa mãn nhu cầu nhu yếu những nhu yếu xác thịt đơn thuần, nhưng trên thực tiễn thì với ông, những khoái lạc lớn số 1 chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể đạt được thông qua kiến thức và kỹ năng và kỹ năng, một môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường điều độ, tình bằng hữu và sự giải thoát khỏi những mối sợ hãi, và tất yếu, gồm có cả cái chết.[53][55] Epicurus mất năm 270 trước Công nguyên sau 72 năm sống trên đời, và đúng với niềm tin của tớ mình, ông mô tả ngày ở đầu cuối của đời mình là một ngày niềm sung sướng thật sự.[56]

Chủ nghĩa khắc kỉ, khởi xướng từ ZenoSửa đổi

Bài rõ ràng: Chủ nghĩa khắc kỷ và Zeno xứ Citium

Con người không trở thành phiền muộn bởi sự vật, mà bởi quan điểm của chính mình về yếu tố vật

Epictetus

Hoàng đế Marcus Aurelius, một trong những người dân dân thực hành thực tiễn thực tiễn chủ nghĩa khắc kỷ

Zeno (k. 334 k. 262 TCN) là học trò của Diogenes, một nhà triết học nổi tiếng với trường phái Khuyển nho (tiếng Anh: Cynism, “in như chó”) – trường phái tin rằng con người nên phải từ bỏ mọi hình thức phong tục và lề lối xã hội để hoàn toàn hoàn toàn có thể sống một cách tự nhiên nhất và từ đó hoàn toàn hoàn toàn có thể đạt tới niềm sung sướng chân thực.[57] Có một lưu ý nhỏ là Zeno xây hình thành trường phái khắc kỉ là Zeno xứ Citium, khác với Zeno xứ Elea được nghe biết trong toán-logic học qua những nghịch lý oái ăm nổi tiếng của tớ.

Như đã nhắc tới, Zeno sẽ là người đã sáng lập nên chủ nghĩa khắc kỉ.[58] Ông lập luận rằng, con người hoàn toàn bất lực và không thể thay đổi được tình hình khách quan, thứ được chi phối bởi những quy luật nằm ngoài tầm tay của những sinh vật trần thế; nhưng ta vẫn hoàn toàn hoàn toàn có thể đạt được niềm sung sướng thông qua đồng ý và sống hòa phù thích phù thích hợp với nó.[59] Sự tự nguyện chấp thuận đồng ý đồng ý những quy luật bất khả kháng này tạo ra đức hạnh và đức hạnh là yếu tố kiện cần và đủ của một môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường niềm sung sướng.[58] Nghèo túng, tù ngục và đau khổ không thể lấy đi đức hạnh và do vậy, chúng không thể lấy đi niềm sung sướng trong mọi con người.[60] Việc nhấn mạnh yếu tố yếu tố vào đức hạnh của chủ nghĩa khắc kỷ, cùng với những tư tưởng trước đó của Socrates, Plato và Aristotle, tạo ra luân lý học đức hạnh nổi trội ở thời Hy Lạp cổ đại.[61] Học thuyết luân lý học này lấy những đức tính của con người làm tiêu chuẩn TT cho đạo đức (ví dụ, “Hành động này sẽ ảnh hưởng thế nào đến tôi trong quy trình trở thành một con người đáng kính và có phẩm giá?”.[62] Qua thời hạn, nền luân lý này dần được thay thế bởi hai trường phái đạo đức rất ảnh hưởng khác là trách nhiệm và trách nhiệm luận và hệ quả luận.[63]

Một trong những câu truyện thể hiện lý tưởng của chủ nghĩa khắc kỉ nổi tiếng nhất là mẩu chuyện về người lính Scaevola. Scaevola bị quân địch phát hiện khi hiện hành trách nhiệm ám sát nhà vua Porsena, khi kẻ địch rình rập rình rập đe dọa sẽ sử dụng lửa để tra tấn, người lính trẻ thản nhiên bước tới và đặt tay vào đống lửa mà không thể hiện bất kể tín hiệu nào của yếu tố đau đớn.[64] Quân địch đã đầu hàng trước yếu tố dũng cảm của Scaevola và tiếp Từ đó trả tự do cho anh.[64]

Chủ nghĩa khắc kỷ của Zeno tồn tại lâu dài và có ảnh hưởng to nhiều hơn nữa nhiều so với chủ nghĩa khoái lạc của Epicurus.[59] Một trong những người dân dân nổi tiếng nhất vận dụng những lý tưởng của chủ nghĩa này là vị minh quân La Mã trứ danh, Marcus Aurelius. Nhiều lý tưởng của chủ nghĩa khắc kỷ vẫn được suy ngẫm và thực hành thực tiễn thực tiễn cho tới tận ngày này, nhất là lúc nói tới thái độ con người nếu phải đương đầu với nghịch cảnh.[65]

Triết học thời Trung cổSửa đổi

Triết học không đóng vai trò quan trọng trong văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn La Mã, ngoại trừ chủ nghĩa khắc kỷ vì trường phái này nhấn mạnh yếu tố yếu tố về đạo đức cũng như việc thực thi trách nhiệm và trách nhiệm của từng người.[66] Trong khi Đế chế La Mã bước vào thoái trào, những hạt giống Kitô giáo lại nảy mầm và tăng trưởng ngay chính trên mảnh đất nền trống nền trống này. Bước ngoặt thực sự đến vào năm 312, ngay vào đêm trước lúc trận chiến quyết định hành động hành vi ai là nhà vua trình làng, Constantine mơ thấy hình tượng cây thập giá của Kitô giáo và giọng nói: “Với hình tượng này, con sẽ thắng lợi!”. Buổi sáng sau, ông cho trang trí hình tượng đó trên những cờ hiệu, dẫn quân ra trận và giành thắng lợi. Không lâu sau khi trở thành nhà vua, Constantine xác lập Kitô giáo thành tôn giáo chính thức của Đế chế. Ván cờ đã được lật một cách ngoạn mục, từ vị trí bị đàn áp (hàng đế Nero được cho là đã phết dầu lên những Kitô hữu và đốt trong vườn thượng uyển), Kitô giáo đang trở thành tôn giáo được ân sủng của nhà vua.[67] Vào khoảng chừng chừng thế kỷ thứ 5 Công nguyên, sau khi đế chế Tây La Mã sụp đổ, Giáo hội trở thành thế lực thống trị ở Tây Âu trong suốt 1000 năm tiếp Từ đó. Thời kỳ này còn được gọi là “Thời kỳ Đen tối” hoặc “Đêm trường Trung cổ” khi Giáo hội giữ vị trí duy nhất. Cùng in như thành Rome, những giá trị văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn Hy Lạp – La Mã cổ đại sụp đổ và chìm vào cát bụi lịch sử.[66]

Triết học đóng một vai trò mờ nhạt vào thời Trung Cổ, khi Cơ Đốc giáo hay Kitô giáo mới đang là những tư tưởng áp quần hòn đảo.[68] Sự tìm kiếm minh triết hay sự cứu rỗi giờ đây sẽ tiến hành thực thi nhờ Chúa chứ không phải nhờ vào chính bản thân mình mình và lý tính của mỗi con người, điều này là “phi triết học”, hay thậm chí còn còn là một “phản triết học”, theo chữ của tác giả Luc Ferry.[69] Câu vấn đáp cho những vướng mắc về bản chất của vũ trụ hay thế nào là một môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường đức hạnh giờ sẽ tiến hành tìm kiếm trong Kinh Thánh; chúng không hề là một chủ đề cho những tranh biện triết học nữa.[66] Một số yếu tố lớn được bàn luận của thời kỳ này là: “lý trí và đức tin”, tự do ý chí của con người, bản chất của Thiên Chúa…[70] Nhiều học giả quy trình này cũng truy tìm những lý giải duy lý để chứng tỏ cho việc tồn tại của Chúa cũng như sự bất tử của linh hồn.[66]

Cần phải làm rõ thêm rằng, có nhiều điểm khác lạ Một trong những vị thần (số nhiều) trong văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn Hy Lạp La Mã và Chúa (duy nhất) của những tín đồ Kitô giáo. Các vị thần Hy Lạp cổ đại không toàn năng, hầu hết, họ vẫn phải tuân theo vòng xoay Định mệnh. Trong những khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học, sự tồn tại của tớ gắn chặt với toàn toàn thế giới và họ không sẽ là đấng cai trị của mặt đất. trái lại, Chúa trong Kinh Thánh là một đấng toàn năng và sự tồn tại của Ngài là siêu việt (vượt thoát khỏi toàn toàn thế giới). Chính Ngài đã tạo ra toàn toàn thế giới và Ngài sẽ cai trị bằng ý chí của Ngài. Logos, vốn dùng để chỉ trật tự hòa giải và hợp lý của Vũ trụ, được hóa thân thành một nhân thể phi thường là Chúa Trời, “Ban đầu có Ngôi Lời (Logos), Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời”.[71] Khác với những quy luật Vũ trụ phi nhân vị và lạnh lùng của triết học Hy Lạp, Chúa Trời in như một con người đặc biệt quan trọng quan trọng và Ngài quan tâm đến những tạo vật của tớ.[72][73]

Thánh Augustine thành HippoSửa đổi

Bài rõ ràng: Thánh Augustine thành Hippo

Thánh Augustine thành Hippo, bức vẽ của Philippe de Champaigne.

Thánh Augustine (354430)là một trong những triết gia Cơ Đốc giáo thứ nhất của thời kỳ này. Điều thú vị là ông không được sinh ra trong một mái ấm mái ấm gia đình có đạo và sở hữu một lối sống không mấy mẫu mực và lành mạnh trước lúc ông đọc được một đoạn Kinh Thánh khi ngoài ba mươi tuổi.[74] Kể từ đó, ông cải theo đạo và lui về tu viện, dâng trọn đời mình để viết những tác phẩm về Cơ Đốc giáo.[75] Những tác phẩm của Augustine để lại những ảnh hưởng sâu rộng hiếm ai sánh bằng đến nền toàn triết học Cơ Đốc giáo.[76]

Một trong những ám ảnh lớn số 1 của ông là làm thế nào hoàn toàn hoàn toàn có thể dung hòa được giữa tính toàn thiện của Chúa với việc tồn tại của điều ác.[74] Augustine bị vướng vào lập luận:

Chúa đã tạo ra toàn bộ mọi thứ
Cái ác thật sự hiển hiện và tồn tại trong toàn toàn thế giới này
Vậy, Chúa hẳn đã và đang tạo ra điều ác.[74]

Để xử lý và xử lý cho yếu tố hóc búa này, Augustine đưa ra lập luận: cái xấu thực ra không phải là một thứ tự nó hiện hữu, mà đó chỉ là yếu tố vắng mặt của cái tốt (Augustine đã mượn cách nghĩ này từ Plato và những môn đệ của ông).[76] Với lập luận này thì một kẻ trộm không phải là một người xấu; đó chỉ là một người thiếu lương thiện.[76] Và nếu điều ác không tự thân tồn tại thì Chúa đang không tạo ra điều ác.[74] Augustine cũng nói thêm rằng: dù mọi sự vật trong toàn toàn thế giới đều phải có những bất toàn của nó (hay đều phải có những “cái xấu”, “điều ác”), tổng thể vũ trụ mà Chúa đã tạo ra là hoàn hảo nhất nhất.[77]

Những vẫn còn đấy đấy một vướng mắc nữa cho ông, đó là tại sao Chúa, trong cả những lúc Ngài không trực tiếp tạo ra điều ác, lại tạo ra một toàn toàn thế giới mà điều ác hoàn toàn hoàn toàn có thể cư ngụ và sinh sôi.[76] Thánh Augustine lấy lý trí con người làm trọng tâm để vấn đáp cho vướng mắc này.[76] Ông lập luận rằng, để Chúa hoàn toàn hoàn toàn có thể tạo ra những sinh vật có lý tính như con người, Ngài phải ban cho chúng sự tự do ý chí. Và sự tự do đó nghĩa là con người hoàn toàn hoàn toàn có thể tư duy và lựa chọn những hành vi cho mình, gồm có cả lựa chọn giữa cái tốt và cái xấu. Và vì nguyên do này, Chúa phải để ngỏ kĩ năng rằng con người hoàn toàn hoàn toàn có thể lựa chọn cái xấu thay cho cái tốt.[76]

Sau Augustine, hầu hết những triết gia Cơ Đốc giáo khác cũng xử lý và xử lý yếu tố về điều ác theo phía tiếp cận của ông. Vẫn có những ý kiến hay những tư tưởng đối nghịch với cách xử lý và xử lý của ông (ví dụ điển hình, không phải ai cũng nhận định rằng toàn toàn thế giới do Chúa tạo ra là hoàn hảo nhất nhất), và tất yếu, những người dân dân không tin tưởng vẫn hoàn toàn hoàn toàn có thể nói rằng rằng rằng: sự tồn tại của điều ác là dẫn chứng đã cho toàn bộ toàn bộ chúng ta biết không hề một Chúa nhân từ nào cả. Nhưng với những người dân dân dân có đức tin, câu vấn đáp mà Augustine đưa ra không thay đổi giá trị và giúp họ tin rằng: hoàn toàn hoàn toàn có thể vẫn tồn tại một Chúa toàn giác, toàn năng và toàn thiện, dù cho trần gian còn nhiều điều xấu, điều ác.[76][78]

Các triết gia Hồi giáo: Avicenna và AverroesSửa đổi

Vào khoảng chừng chừng thế kỷ thứ IV, một hội nhóm những Kitô hữu người Syria đã nghiên cứu và phân tích và phân tích rất kỹ về triết học và y học của Hy Lạp. Đến thời hạn thời gian cuối thế kỷ thứ V, họ phải chuyển đến Ba Tư do bị nhà vua Zeno cho là dị giáo. Sau khi Syria và Ba Tư thất thủ trong cuộc chinh phục của người Hồi giáo, những người dân dân này được thu nạp dưới sự bảo trợ của những Khalip thành Baghdad, thời kỳ này đó đó là toàn cảnh trong những câu truyện Nghìn lẻ một đêm. Trong vòng ba thế kỷ, từ thế kỷ thứ VIII đến thế kỷ thứ X, nhóm những người dân dân này đã dịch những tác phẩm của Aristotle sang tiếng Ả Rập và góp sức cho vương quốc Hồi giáo những kiến thức và kỹ năng và kỹ năng hình học, khoa học, y học quý giá từ Euclid, Archimendes và Galen; những chữ số Ả Rập mà ta đang dùng ngày này (1,2,3…) cũng Ra đời trong quy trình này.[79] Các triết gia Hồi giáo đã tận dụng những hiểu biết quý giá của người Hy Lạp này để làm giàu cho kho kiến thức và kỹ năng và kỹ năng của tớ. Các tác phẩm của tớ cũng là phương tiện đi lại đi lại mang những kiến thức và kỹ năng và kỹ năng của Aristotle và Plato đến với toàn toàn thế giới phương Tây Trung Cổ. Các triết gia phương Tây tiếp theo chịu ràng buộc từ họ theo hai cách: tiếp thu những diễn giải của tớ hoặc phản bác những điểm được cho là dị giáo trong những tác phẩm đó.[80]

AvicennaSửa đổi

Bài rõ ràng: Avicenna

Bản dịch tiếng Latinh tác phẩm Y điển của Avicenna.

Một trong những triết gia Hồi giáo có ảnh hưởng lớn số 1 trong thời kỳ này là Ibn Sina hay Avicenna (k. 9801037).[81] Ông sinh tại vùng đất gần Bokhara và học tinh thông logic học, toán học, vật lý học, y học và siêu hình học đến mức ông xuất bản bách khoa thư về những ngành học này khi mới chỉ hai mươi tuổi.[81] Kiến thức về ngành y của ông sâu rộng đến mức ông được chỉ định làm ngự y cho những nhà cầm quyền vùng Isfahan còn tác phẩm Y điển của ông thì trở thành khuôn mẫu trong ngành này trong suốt bảy thế kỷ tiếp Từ đó.[82]

Avicenna tiếp thu những ý tưởng triết học của Aristotle nhưng cũng đưa ra những tăng trưởng và kiến giải của riêng mình.[83] Một trong những khác lạ lớn số 1 của tớ đó là lúc nói về quan hệ giữa thể xác và tinh thần.[82] Trong khi Aristotle tin rằng khung hình và tinh thần của loài người (và một số trong những trong những loài thú hoang dã khác) không tác rời nhau mà là một khối thống nhất thi Avicenna lại nhận định rằng thể xác và tinh thần là hai bản thể tách biệt nhau, việc tách biệt này đặt ông vào hàng ngũ những nhà triết học theo phái “nhị nguyên luận.”[82]

Avicenna chứng tỏ quan điểm của tớ bằng thí nghiệm tưởng tượng “Người Bay”.[84] Ông yêu cầu từng người hãy tưởng tượng mình như một đứa trẻ vừa mới sinh ra nhưng đã có sẵn trí tuệ và tư duy của một người trưởng thành; tiếp Từ đó, nếu toàn bộ toàn bộ chúng ta được thả lơ lửng trong không trung, không hề trọng tải và tứ chi của ta cách xa nhau thì ta sẽ không còn hề thể chạm được vào vật gì, như vậy thì ta sẽ hoàn toàn không hề bất kể cảm hứng khung hình nào cả. Nhưng chắc như đinh ta vẫn biết một điều, đó là “ta” vẫn đang tồn tại. Và Avicenna lập luận rằng: “cái ta” hay “cái tôi” đó hiện hữu nhưng nó không thuộc vào bất kể phần nào trên khung hình và cũng không thể tiềm ẩn trong bất kể thành phần vật chất nào. Và từ này mà ông đưa ra kết luận của tớ rằng: thể xác và tinh thần hẳn phải hoàn toàn tách biệt và rất rất khác nhau về bản chất.[84]

Mối quan hệ giữa tinh thần và thể xác vẫn sẽ còn được lặp lại nhiều lần trong triết học và ta sẽ sớm thấy Descartes cũng luôn hoàn toàn có thể có những lập luận của tớ để chứng tỏ sự tách biệt của lý trí và khung hình (khá thú vị là chúng cũng luôn hoàn toàn có thể có phần tương tự với cách chứng tỏ của Avicenna).[85] Tuy vậy, với việc tăng trưởng của khoa học, nhất là lúc những hiểu biết về bộ não và sự hình thành ý thức ngày ngày càng tăng, quan điểm rằng “ý thức” tách biệt hoàn toàn khỏi “khung hình” cũng khó tại vị hơn trước kia kia.[85]

AverroesSửa đổi

“Muhammad Tông đồ của Chúa”, được khắc trên cánh cổng của nhà thời thánh Hồi giáo Al-Masjid an-Nabawi.

Averroes sinh vào năm 1126 trong một mái ấm mái ấm gia đình với truyền thống cuội nguồn cuội nguồn làm luật sư và thẩm phán; không hề nhiều thông tin về học vấn của ông. Tầm quan trọng của Averroes trong triết học được gắn với những bình chú của ông cho những tác phẩm của Aristotle.[86] Những bình chú của ông sau này được dịch sang tiếng Latinh và lưu truyền trong toàn toàn thế giới Trung cổ phương Tây. Chúng đã tạo ra tiếng vang và có ảnh hưởng lớn lên nhiều nhà tư tưởng lớn ở thế kỷ 13, ví như Thomas Aquinas. Trong nhiều thế kỷ, những học giả Aristotle tôn vinh và gọi ông là Nhà chú giải duy nhất cho Aristotle.[87]

Averroes cũng nói về quan hệ giữa triết học và tôn giáo. Trong toàn toàn thế giới đạo Hồi, toàn bộ mọi người đều nên phải đọc và tiếp thu những lời giảng từ nhà tiên tri Muhammad. Theo Averroes, những người dân dân tin tưởng đơn thuần và không được đào tạo và giảng dạy và giảng dạy thì chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể hiểu được nghĩa ngôn từ của câu chữ của Thánh điển như được giảng giải bởi thầy giáo họ.[87] Nhưng những triết gia chân chính thì hoàn toàn hoàn toàn có thể sử dụng triết học để lập luận và mở ra chân lí phía dưới lớp màn của những ngôn từ đơn thuần.[87] Do vậy, một số trong những trong những đoạn trong kinh Koran có vẻ như như sai về mặt câu chữ nhưng Averroes tin rằng: chúng hoàn toàn hoàn toàn có thể được diễn giải nếu sử dụng triết học, và nhờ vậy mà chân lý thực sự mới hoàn toàn hoàn toàn có thể hiển lộ.[88] Đáng tiếc rằng, học thuyết của ông sau nó lại bị hiểu nhầm thành: có những điều đúng trong Thánh kinh nhưng không đúng trong triết học và ngược lại; sự hiều lầm này đã gây quá nhiều tăm tiếng đến tên tuổi Averroes trong những triết gia Trung Cổ sau này.[87]

Thomas AquinasSửa đổi

Các học giả thời Trung Cổ nhận định rằng những khu khu công trình xây dựng xây dựng của Aquinas (ở giữa) hoàn toàn hoàn toàn có thể sánh ngang với Aristotle (bên trái) và Plato (bên phải), và hơn nhiều Averroes, người đang nằm dưới chân ông.

Thomas Aquinas (12251274) sẽ là một trong những triết gia Cơ Đốc nổi tiếng và có ảnh hưởng nhất trong suốt thời Trung Cổ. Aquinas để lại cho quả đât một di sản đồ sộ: những tác phẩm của ông có tổng số 8,686,577 chữ.[89] Một trong số những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là Summa Theologiae (“Tổng luận Thần học”) với trên 1,500,000 chữ, có chủ đề xoay quanh triết học và thần học.[89] Tháng 12 năm 1273, nhiều tín đồ Công giáo tin rằng, ông đã có một trải nghiệm siêu nhiên với Chúa; sau khoảnh khắc đó, ông không bao giờ viết thêm một thứ gì nữa. Khi người đồng tu Reginald xứ Piperno thuyết phục Aquinas quay trở lại thao tác, ông vấn đáp: “Những gì tôi viết giờ chỉ in như một sợi rơm nếu so với những gì tôi thấy mà thôi” (la. mihi videtur ut palea).[90] Aquinas vĩnh viễn trở về với Chúa ba tháng tiếp Từ đó.

Một trong những ý tưởng nổi tiếng nhất gắn với Thomas Aquinas là cách ông chứng tỏ Chúa thực sự tồn tại. Trong quyển Summa Theologiae, ông đã đưa ra năm lập luận của tớ, được gọi là Năm con phố để xác lập cho việc tồn tại của Chúa, đó là:

Lập luận bằng hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi: Trong toàn toàn thế giới này luôn tồn tại những hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi. Sự hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi hay biến hóa của một sự vật này phải được gây ra bởi sự tác động của một sự vật khác. Nhưng chuỗi này sẽ không còn hề thể kéo dãn vĩnh viễn và do vậy, vào quy trình tiên khởi phải có một tác nhân hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi mà không trở thành tác động bởi sự vật khác. Đó đó đó là Chúa.[91] [92]
Lập luận bằng nguyên nhân: Những thứ đã xẩy ra đều phải có nguyên nhân. Một vật không thể là nguyên nhân của tự nó vì như vậy thì chính nó phải tồn tại trước đó, và điều này dẫn đến xích míc; chính vì vậy, mọi sự kiện đều phải có nguyên nhân nằm trước đó. Tuy nhiên chuỗi này sẽ không còn hề thể kéo dãn vĩnh viễn, do vậy phải có một nguyên nhân thứ nhất mà không được gây ra bởi bất kể thứ gì khác. Đó đó đó là Chúa.[91][92]
Lập luận bằng tính tất yếu: Mọi thứ đang tồn tại hẳn đều phải có một quy trình không tồn tại vào thuở nào điểm nào đó trong quá khứ. Vậy hoàn toàn hoàn toàn có thể sẽ tồn tại một quy trình mà không hề một thứ gì tồn tại, tuy nhiên điều này rất phi lý. Chính vì vậy, hẳn phải có một thứ đã tồn tại mà toàn bộ mọi thứ khác đều tùy từng. Đó đó đó là Chúa.[91][92]
Lập luận bằng sự so sánh: Chúng ta hoàn toàn hoàn toàn có thể so sánh phẩm chất của nhiều sự vật rất rất khác nhau trong toàn toàn thế giới này, ví như vật đó tròn hay méo, nóng hay lạnh, sinh vật này khỏe mạnh hay ốm yếu,…Để hoàn toàn hoàn toàn có thể so sánh như vậy, hẳn phải tồn tại một thước đo chuẩn mực và hoàn hảo nhất nhất hơn toàn bộ. Đó đó đó là Chúa.[91][92]
Lập luận bằng tiềm năng hoặc sự thiết kế: Chúng ta hoàn toàn hoàn toàn có thể quan sát thấy những vật không hề lý trí hành xử theo những cách giống nhau và hoàn toàn hoàn toàn có thể Dự kiến được. Điều này sẽ không còn hề thể do tự chúng quyết định hành động hành vi vì chúng không hề lý trí. Do vậy, hành vi của chúng phải được “thiết lập” bởi một thực thể khác, và thực thể này còn tồn tại trí tuệ. Đó đó đó là Chúa.[91][92]

Ba lập luận thứ nhất của Aquinas nay được gọi là những lập luận vũ trụ học (en. cosmological argument), chúng có điểm tương tự là đều nhờ vào nguyên tắc: một chuỗi quy thoái (en. regression) dài vô tận những nguyên nhân là không thể đã đã có được.[93] Lập luận ở đầu cuối của ông thể hiện rõ cứu cánh luận. Từ quan sát rằng phần lớn sự vật trong tự nhiên đều không hề lý trí, tuy nhiên chúng vẫn thể hiện sự hòa giải và hợp lý và hướng tới một tiềm năng tối hậu nào đó, ông tin rằng: ắt phải có một Kiến trúc sư vĩ đại thiết kế và vận hành vũ trụ này.[94] Thomas Aquinas được tuyên thánh vào năm 1323. Ngày nay, những tác phẩm phi thường của ông đang dần được mày mò trở lại, kể cả bởi những triết quyền lực tối cao tối cao tục.[95]

Triết học thời kỳ Phục HưngSửa đổi

Vẻ đẹp của con người được tôn vinh và được đặt làm TT trong chủ nghĩa nhân văn.

Thời kỳ Phục Hưng – “Phục hồi lại sự hưng thịnh” – là một quy trình đỉnh điểm về mặt văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn với sức sáng tạo vượt bậc trên nhiều nghành. Thời kỳ này bắt nguồn từ Florence vào thế kỷ 14 rồi tiếp Từ đó phủ rộng đến khắp châu Âu và có ảnh hưởng cho tới thế kỷ 17, đây sẽ là cầu nối giữa thời kỳ Trung Cổ và thời kỳ tân tiến. Các tác phẩm tầm cỡ Hy Lạp và Latin được hồi sinh trở lại và nở rộ trong hiệp hội, ở cả khía cạnh toán học và triết học, làm lung lay ảnh hưởng của Cơ Đốc giáo.[96] Và cũng trong quy trình chuyển biến này, Chúa Trời không hề là một TT của toàn toàn thế giới nữa, vị trí này giờ dành riêng cho chính con người; vướng mắc “toàn bộ toàn bộ chúng ta sẽ là gì khi sang toàn toàn thế giới bên kia” trở thành “ta đang trải nghiệm gì ở thời hạn hiện tại”.[97] Phong trào lấy con người làm TT này được gọi là chủ nghĩa nhân văn.[96]

Khi quyền lực tối cao tối cao TT của Giáo hội sụt giảm, khối thống nhất tôn giáo của châu Âu sụp đổ và tất yếu kéo theo những trận chiến chính trị-tôn giáo lớn.[98] Đến thời hạn thời gian cuối thế kỷ 15, từ trong những hỗn loạn và xung đột, những nền quân chủ thỏa sức tự tin và độc lập được thiết lập nên tại Anh, Tây Ban Nha và Pháp. Miền Bắc nước Ý thời hạn lúc bấy giờ gồm những thành bang hùng mạnh với thể chế chính trị là triệu tập quyền lực tối cao tối cao hoặc chủ trương tài phiệt. Các Giáo hoàng thời hạn lúc bấy giờ tái thiết tại Rome và quản trị và vận hành một dải đất ở TT nước Ý.[99] Ở trong một toàn cảnh như vậy, nhiều tư tưởng triết học của thời kỳ này bàn về luân lí, chính trị và đưa ra nhiều học thuyết phi thường về quy mô xã hội[100]

Một trong những đón chí tử giáng vào uy quyền học thuật của giáo hội tới từ khoa học. Sự tăng trưởng của những quan sát khoa học, đặc biệt quan trọng quan trọng tới từ những đại biểu như Bruno, Kepler hay Galilei, đã làm quần hòn đảo lộn khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống giáo lý đã được Giáo hội đưa ra trong nhiều thế kỷ trước đó. Triết học và khoa học cũng chồng lấn lên nhau thật nhiều trong quy trình này; nhiều triết gia nổi tiếng ở châu Âu quy trình này cũng đồng thời là những nhà khoa học lỗi lạc.[96][101] Sự thắng lợi của những quan sát khoa học trước những giáo điều Cơ Đốc mở ra một chương mới cho quả đât và mang lại cho thời kỳ này một tên thường gọi đáng nhớ, Thời đại Lý tính hay Thời kỳ Khai sáng.[96][102][103]

Thời điểm này cũng tận mắt tận mắt tận mắt tận mắt chứng kiến sự trỗi dậy của hai trường phái lập luận trái chiều nhau khi nói về yếu tố nhận thức luận. Tại lục địa châu Âu, nhiều nhà triết học và toán học vĩ đại như Descartes, Pascal và Leibniz tin rằng: lí luận là phương pháp tốt nhất để hoàn toàn hoàn toàn có thể đạt được tri thức. Chủ nghĩa nhận định rằng kiến thức và kỹ năng và kỹ năng chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể tới từ việc lí luận này được gọi là chủ nghĩa duy lí. Ở bờ bên kia, những một số trong những trong những những nhà triết học nổi tiếng ở Anh quốc như John Locke hay Berkeley lại nhận định rằng, kinh nghiệm tay nghề tay nghề mới là chìa khóa để đạt được tri thức; chủ nghĩa nhấn mạnh yếu tố yếu tố đến vai trò của kinh nghiệm tay nghề tay nghề (chứ không phải lí tính) này được gọi là chủ nghĩa duy nghiệm. Mặc dù khác lạ nhau về mặt tư tưởng, chủ nghĩa duy lí và duy nghiệm đều đặt con người vào TT và nhận định rằng con người hoàn toàn hoàn toàn có thể đạt được tri thức, dù là qua lập luận hay trải nghiệm.[100]

Một số học thuyết về chính trịSửa đổi

MachiavelliSửa đổi

Được người dân sợ thì bảo vệ bảo vệ an toàn và uy tín và uy tín hơn so với được người dân yêu quý…

Machiavelli, trích từ Quân Vương

Chân dung của Niccolò Machiavelli, được vẽ bởi Santi di Tito

Machiavelli được sinh tại Florence vào năm 1469 và ta không hề nhiều thông tin về 28 năm đầu của môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường ông. Ông từng tham gia vào chính vì sự và hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi ngoại giao của thành Florence. Machiavelli đã và đang gặp Cesare Borgia, người con ngoài giá thú của Giáo hoàng Alexander VI. Mặc dù Cesare là quân địch của thành bang Florence, Machiavelli ấn tượng và ngưỡng mộ trước nhiệt huyết và trí thông minh của ông.[104][105] Năm 1512, người Tây Ban Nha giải thể cơ quan ban ngành thường trực thành bang và gia tộc Medici trở lại cai trị và thiết lập nền chuyên chế. Sự trở lại của gia tộc Medici đáng nhẽ ra hoàn toàn hoàn toàn có thể là thuở nào cơ lớn cho Machiavelli nhưng ông lại bị hiểu nhầm là có liên quan đến một thủ đoạn tạo phản và bị tra tấn cũng như cầm tù. Chính trong thời hạn này, ông đã viết tác phẩm để đời của tớ: Quân Vương, để dâng cho nhà Medici.[104][105]

Mặc dù tương đối ngắn, Quân Vương là tác phẩm chính trị nổi tiếng nhất vào thời Phục Hưng và đã tên thường gọi Machiavelli đi vào lịch sử.[104] Rất khác so với những luận văn bàn về chính trị khác, tác phẩm này sẽ không còn hề bàn về một quy mô xã hội lý tưởng hay những phẩm chất của một người lãnh đạo tốt; thay vào đó, nó đưa ra hình mẫu mà những nhà cai trị nên trở thành. Một trong những chủ đề lớn của tác phẩm đó là, nhà cai trị nên nỗ lực để trông có vẻ như như đức hạnh, hơn là thực sự sở hữu những giá trị đạo đức như vậy. Để trở thành một quân vương, một người phải thể hiện rằng mình ủng hộ sự tự do; nhưng tại văn phòng và bàn thao tác, tự do là một trong những thứ nên phải tránh. Một quân vương nên thể hiện mình là một người vị tha hơn là một người gian ác; nhưng thực sự, được người dân kính sợ thì bảo vệ bảo vệ an toàn và uy tín và uy tín hơn nhiều so với được người dân yêu quý. Dù vậy, một nhà cai trị khôn ngoan vẫn nên tránh gieo những tai ương và oán hận không thiết yếu vì đó hoàn toàn hoàn toàn có thể là nguồn gốc cho việc bạo loạn.[104] Mục đích sẽ biện minh cho phương tiện đi lại đi lại, người quân vương tránh việc để những giá trị luân lý và đạo đức cản trở mình để đạt được thành công xuất sắc xuất sắc cho chính mình và cho nhà nước.[106]

Dù những ý tưởng của Machiavelli được thể hiện rất rõ ràng ràng ràng qua cuốn sách, nhưng không hề ai dám chắc điều mà Machiavelli thực sự muốn truyền tải. Một trong những nguyên do đó là ông đã viết Quân Vương bằng tiếng Ý, thứ ngôn từ dân dã, chứ không phải là tiếng Latinh dành riêng cho tầng lớp cai trị.[107] Thủ tướng Ý nổi tiếng Mussolini mô tả Quân Vương là “hướng dẫn tối cao cho chính trị gia.[108] Ngày nay, có một từ tiếng Anh mang tên Machiavelli: “Machiavellian”, được sử dụng để mô tả những hành vi gian trá, mưu mô xảo quyệt, như vậy cũng đủ thấy rằng ảnh hưởng của ông là rất sâu rộng.[108]

Utopia của MoreSửa đổi

Trang bìa của tác phẩm Utopia, được viết bởi Thomas More

Thomas More (14781535) là một người nhiệt thành theo chủ nghĩa nhân văn và Utopia là tác phẩm nổi tiếng nhất mà ông để lại. Cuốn sách này, được viết bằng tiếng Latinh, mô tả sinh động một vùng đất thịnh vượng không hề thật và rất thích hợp ở thời hạn bấy giờ khi công chúng đều đang mong ngóng tin tức từ những miền đất mới được khai thác.[109]

Utopia (“Miền đất ngoạn mục” hoặc “Địa đàng mặt đất” trong tiếng Việt) là một quần quần hòn đảo có 54 thành phố với 6000 ngôi nhà.[109] Mỗi ngôi nhà đều phải có một mảnh ruộng riêng và việc làm đồng sẽ tiến hành phân loại luân phiên Một trong những thành viên. Tại mỗi thành phố, nhà tại sẽ tiến hành chuyển luân phiên mỗi 10 năm và không hề tài năng sản riêng tư, mọi thứ thậm chí còn còn còn tránh việc phải khóa hay bảo vệ. Mọi công dân, cạnh bên việc đồng áng, sẽ phải học một môn thủ công; toàn bộ mọi người đều phải lao động nhưng thời hạn lao động chỉ là 6 tiếng một ngày. Vì không hề những kẻ ăn bám nên việc làm được chia sẻ giữa từng người và trở nên nhẹ nhàng hơn, mọi người do vậy sẽ đã có được nhiều thời hạn rảnh rỗi hơn để nghỉ ngơi và sinh hoạt văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn.[109] Chỉ có một số trong những trong những rất ít người không nằm trong khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống này, như thể những học giả, tăng lữ hoặc nhà quản trị và vận hành, những người dân dân sẽ tương hỗ điều phối hiệp hội. Về tổng thể, Utopia là một vùng đất thân thiện và nghênh đón mọi người; và có một thực sự là nơi đây chưa bao giờ ngừng những bài ca về yếu tố hòa hợp và niềm sung sướng.[110]

Giống như tác phẩm chính trị nổi tiếng thời cổ đại là Cộng hòa của Plato, Utopia vẽ nên một xã hội sống động và đầy mê hoặc; và thông thông qua đó châm biếm một số trong những trong những tình hình của xã hội. Nhưng cũng như Plato, More làm cho những người dân dân đọc tâm ý xem bao nhiêu ý tưởng trong cuốn sách là những đề xuất kiến nghị kiến nghị chính trị trang trọng, và bao nhiêu trong số đó chỉ đơn thuần chế giễu sự méo mó của toàn toàn thế giới hiện tại.[111] Nhiều học giả nhận định rằng, ý tưởng về một toàn toàn thế giới ngoạn mục như Utopia là một trong những nguồn cảm hứng cho chủ nghĩa cộng sản sau này.[112]

Triết học chính trị của Thomas HobbesSửa đổi

Trang bìa tác phẩm Leviathan của Thomas Hobbes. Trên khung hình của nhân vật lớn TT là thật nhiều những con người nhỏ hơn, thể hiện một phần chủ đề của tác phẩm.

Thomas Hobbes (15881679) là một nhà triết học duy nghiệm tại Anh. Trong khoảng chừng chừng thời hạn ở Paris để tránh trận trận chiến tranh, ông đã viết nên tác phẩm nổi tiếng nhất của tớ, Leviathan. Không chỉ là một trong những siêu phẩm viết về chính trị, Leviathan cũng đồng thời là một trong những áng văn xuôi vĩ đại nhất được viết bằng tiếng Anh.[113]

Leviathan nói về những tương tác dẫn đến việc hình thành nên một Nhà nước. Hobbes khởi đầu bằng phương pháp mô tả môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường của con người nếu như đặt ngoài sự trấn áp của nhà nước; nói theo một cách khác, mọi vật đều ở trong một trạng thái nguyên thủy, tự nhiên. Vì toàn bộ mọi người hoàn toàn hoàn toàn có thể và sức mạnh tương tự nhau, và đồng thời cũng luôn hoàn toàn có thể có những ham muốn tương tự nhau, những cuộc đối đầu đối đầu không khoan nhượng để giành lấy tài sản, quyền lực tối cao tối cao và danh vọng sẽ không còn hề bao giờ chấm hết. Hobbes viết một cách sống động về trạng thái tự nhiên này:[113]

….không hề một hiểu biết nào về mặt đất; không hề ý niệm về thời hạn; không hề nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp và thẩm mỹ và làm đẹp và làm đẹp; không hề chữ viết; không hề xã hội; và, tệ nhất trong toàn bộ, [luôn có] ám ảnh và nguy hiểm dai dẳng về một chiếc chết tàn khốc; và môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của con người, [do đó sẽ] cô độc, nghèo đói, khổ sở, tàn bạo và ngắn ngủi.[114]

Về mặt lịch sử, toàn bộ toàn bộ chúng ta không biết một trạng thái nguyên thủy như vậy có tồn tại ở đâu trên toàn toàn thế giới này sẽ không còn hề, nhưng Hobbes nhận định rằng, ta hoàn toàn hoàn toàn có thể thoáng thấy những điểm lưu ý của nó tại những bộ tộc ở vùng đất Tân Thế giới mới được mày mò hoặc trong cả tại những nơi văn minh, từng người cũng luôn đề phòng và thận trọng với những người dân dân xung quanh. Trong trạng thái nguyên thủy như vậy, không hề có luật pháp thực sự, nhưng có tồn tại cái gọi là “luật tự nhiên” dưới dạng những nguyên tắc về ham muốn hoặc những công thức giúp tăng thời cơ sống sót.[114] Những luật này thúc giục con người trong trạng thái tự nhiên tìm tới hòa bình và sự ổn định, và do vậy, họ sẽ từ bỏ một số trong những trong những sự tự do của tớ với Đk những người dân dân khác cũng làm như vậy. Từ đó, từ từ, con người sẽ dâng toàn bộ những quyền của tớ, trừ quyền được tự vệ, đến một quyền lực tối cao tối cao TT hoàn toàn hoàn toàn có thể vận dụng luật tự nhiên dưới dạng sự trừng phạt.[115]

Nền chuyên chế được hình thành bằng sự thỏa thuận hợp tác hợp tác giữa từng người với mọi người khác; mỗi thành viên đều sẽ từ bỏ quyền của tớ với Đk những người dân dân khác cũng làm điều tương tự. Hobbes viết: “Điều này được hoàn thành xong xong, số đông như vậy sẽ quy về một người duy nhất, đó là Nhà nước.[b] Đây đó đó là thứ sẽ tạo ra [con thủy quái] Leviathan, hay nếu nói một cách cung kính hơn, đó là tạo ra một vị thần trên trần thế, toàn bộ toàn bộ chúng ta nợ (…) con người này hòa bình và sự bảo vệ [mà chúng ta đang có].”[115]

Triết học vật lý và sự tăng trưởng của khoa họcSửa đổi

Mô hình thuyết nhật tâm trong cuốn Về hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi quay của những thiên thể của Copernic.

Một trong những bước tiến lớn của triết học vào thế kỷ 16 đó đó đó là yếu tố phân tách giữa triết học tự nhiên và triết học vật lý. Cả hai môn học này còn tồn tại chung tiềm năng là tìm hiểu những vật chất xung quanh; nhưng bộ môn vật lý khoa học thì tăng trưởng bằng phương pháp quan sát và đưa ra những quy mô giả thiết chứ không nhờ vào những kiến thức và kỹ năng và kỹ năng tiên nghiệm hoặc những lập luận về mặt khái niệm. Khi khoa học ngày càng tăng trưởng, vai trò của triết học trong nghành nghề nghề này cũng ngày càng mờ nhạt, cũng như chính bộ môn triết học tự nhiên vậy.[116]

Ta hoàn toàn hoàn toàn có thể làm rõ hơn sự tách biệt này qua hai đại biểu lớn về thiên văn học của thời kỳ này là Bruno và Galileo. Cả hai nhân vật mà ta nhắc tới đều quan tâm đến những nội dung nội dung bài viết của Copernicus với ý tưởng mang tính chất chất chất chất cách mạng: Trái Đất quay xung quanh mặt trời chứ không phải ngược lại. Nhưng có một sự khác lạ rất rộng giữa Bruno và Galileo khi từng người tăng trưởng lý thuyết nhật tâm này.[116]

BrunoSửa đổi

Giordano Bruno (15481600) là một học giả phiêu bạt ở nước Ý và ông cũng từng là một tu sĩ theo dòng Đa Minh. Bruno lập luận rằng, toàn toàn thế giới tự nhiên là vô hạn, không hề bờ hay một số trong những trong những lượng số lượng giới hạn nào cả. Trong khoảng chừng chừng trống gian vô tận này là thật nhiều những hệ mặt trời và mặt trời mà toàn bộ toàn bộ chúng ta biết cũng chỉ là một trong số chúng. Không có một ngôi sao 5 cánh 5 cánh nào hoàn toàn hoàn toàn có thể sẽ là TT của vũ trụ vì mọi vị trí chỉ là tương đối. Trái Đất mà ta đang sinh sống và làm việc và thao tác cũng không hề độc quyền gì cả, sự sống hoàn toàn hoàn toàn có thể tồn tại ở đâu đó trong vũ trụ ngoài kia. Theo Bruno, vũ trụ được tạo ra từ những nguyên tử, cả về mặt vật lý và tâm linh; mỗi con người cũng là một nguyên tử có ý thức, bất tử, phản ánh chính mình trong vũ trụ to lớn này.[116]

Không mấy ngạc nhiên khi lý thuyết của Bruno bị Giáo hội kịch liệt phản đối. Ông bị Tòa án dị giáo kết tội và nhận án hỏa thiêu sau khi ông từ chối thay đổi quan điểm của tớ. Thú vị thay, nhiều giả thiết và phỏng đoán của Bruno vẫn còn đấy đấy ảnh hưởng đến thiên văn học nhiều thế kỷ tiếp Từ đó. Nhưng ta vẫn phải nhớ rằng, chúng chỉ là những phỏng đoán; với những thông tin mà ta đã biết cho tới nay, Bruno không thực thi một thí nghiệm hay quan sát nào cả.[116]

GalileoSửa đổi

Galileo đương đầu với Tòa án dị giáo, tranh của Cristiano Banti vào năm 1857.

Một câu truyện đối nghịch hoàn toàn với Bruno là Galilei Galileo (15641642). Ông là giáo sư có thâm niên tại ĐH Padua và cũng là nhà toán học hoàng gia cho Đại công tước Medici xứ Tuscany.[116] Sử dụng kính viễn vọng mới được tăng cấp tăng cấp cải tiến của tớ, Galileo hoàn toàn hoàn toàn có thể quan sát được những ngọn núi trên mặt trăng cũng như những đốm đen của mặt trời; và ông rút ra kết luận rằng những thiên thể này cũng rất được cấu trúc từ những dạng vật chất trên Trái Đất chứ không phải là một dạng tinh chất khác lạ nào đó như Aristotle đã nói. Từ những quan sát về những pha của sao Kim, Galileo thu được những dẫn chứng mới ủng hộ cho thuyết nhật tâm của Copernicus. Một trong những thí nghiệm nổi tiếng nhất của Galileo là ông đã thả hai quả cầu cùng vật tư nhưng có khối lượng rất rất khác nhau từ tháp nghiêng Pisa xuống, và chúng đã chạm đất cùng một lúc. Thí nghiệm này đã phủ định kết luận trước đó của Aristotle rằng vật càng nặng thì rơi sẽ càng nhanh.[117] Bằng những thực nghiệm của tớ, Galileo hoàn toàn hoàn toàn có thể bác bỏ thật nhiều khía cạnh trong vật lý của Aristotle – vốn đang rất thịnh hành vào thời hạn lúc đó.[99]

Không mấy ngạc nhiên khi những học giả trung thành với chủ với chủ với khoa học Aristotle cổ xưa không ưa gì Galileo, nhưng thứ khiến ông gặp rắc rối với tòa án dị giáo là những phản hồi của ông về quan hệ giữa thuyết nhật tâm và những mô tả trong kinh Thánh, viết rằng mặt trời di tán qua khung trời. (Thi-thiên 19:6 “Mặt trời ra từ phương trời nầy, Chạy vòng giáp đến phương trời kia; Chẳng chi tránh khỏi hơi nóng mặt trời được.”)[118][99] Galileo nói rằng, những tác giả của kinh Thánh chỉ đơn thuần và giản dị là đã miêu tả một hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ Theo phong thái phổ cập để mọi người hoàn toàn hoàn toàn có thể hiểu, nhưng những vị trí vị trí căn cứ thực sự thì sẽ nên phải được tìm ra bằng khoa học.[119] Hồng y Bellarmine, cũng là người đã kết tội Bruno, phản bác lại rằng, thuyết nhật tâm, dù đã đã có được một số trong những trong những những dẫn chứng ủng hộ, vẫn chỉ là một giả thuyết và vẫn không được thiết lập một cách chắn chắn.[119] Có một điều khá mỉa mai ở đây khi nhà vật lý đã cho toàn bộ toàn bộ chúng ta biết rằng mình hoàn toàn hoàn toàn có thể phân tích kinh Thánh tốt hơn, trong lúc vị Hồng y thì thể hiện kĩ năng phản biện của một triết gia khoa học. Không có bên nào thắng lợi trong cuộc tranh luận này, Galileo nhất quyết giữ lại những giả thuyết của tớ còn Tòa án dị giáo quyết định hành động hành vi giam giữ ông vô thời hạn.[119] Câu chuyện về cuộc đối đầu giữa Galileo và Giáo hội cũng như câu nói nổi tiếng của ông (dù người ta không chắc như đinh rằng Galileo đã nói điều này): “Dù sao Trái Đất vẫn quay” được lưu truyền từ đó cho tới mãi về sau.[119]

Francis BaconSửa đổi

Sự hiểu biết, tự nó, là sức mạnh.

Francis Bacon, trích từ Meditation Sacrae and Human Philosophy

Francis Bacon sẽ là cha đẻ của phương pháp nghiên cứu và phân tích và phân tích khoa học. Từ thế kỷ 16 trở đi, khoa học sẽ là phương thức chính để con người thu nhận kiến thức và kỹ năng và kỹ năng. Trên hình là hình ảnh nhà thiên văn Tycho Brahe tại đài quan trắc của ông.

Một trong số những nhà triết học nổi trội nhất trong thời kỳ Phục hưng là Francis Bacon (15611626). Ông được cho là một trong nhà duy nghiệm thứ nhất, với quan điểm hầu hết rằng tri thức nên phải được xuất phát từ những kinh nghiệm tay nghề tay nghề khách quan.[120] Nhưng di sản to nhiều hơn nữa của Bacon là ông đã đưa ra một phương pháp khoa học để nghiên cứu và phân tích và phân tích toàn toàn thế giới, đặt trọng tâm vào việc tích lũy tài liệu và quy nạp để lấy tới tri thức.[120]

Vào thời của tớ, Bacon đã nhận được được ra rằng những phương pháp logic hiện có là không đủ vì nó thiếu một lý thuyết về phát hiện khoa học.[121] Trong cuốn Novum Organum (“Phương tiện tư duy mới”), ông thay thế logic truyền thống cuội nguồn cuội nguồn Aristotle bằng một phương pháp mới khác lạ và hữu dụng hơn.[122] Với Bacon, tiềm năng của việc nghiên cứu và phân tích và phân tích là nhằm mục đích mục tiêu mở rộng sức thỏa sức tự tin của con người riêng với toàn toàn thế giới vạn vật vạn vật thiên nhiên. Tam đoạn luận của Aristotle sẽ không còn hề phục vụ cho toàn bộ toàn bộ chúng ta những kiến thức và kỹ năng và kỹ năng mới, thứ ta cần giờ đấy là phương pháp quy nạp. Quy nạp mà Bacon nói tới không phải là những khái quát nóng vội từ một số trong những trong những lượng rất ít bộ sưu tập trong tự nhiên, mà là một quy trình với tiến trình rõ ràng, xuất phát từ những hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ đơn lẻ và đi theo chiều tăng dần về độ khái quát. Trong quy trình này, người nghiên cứu và phân tích và phân tích cũng phải tránh để những thiên kiến của tớ làm sai lệch kết quả và kết luận thu được.[123]

Quy nạp hoàn toàn hoàn toàn có thể sẽ tương hỗ ta tìm ra bản chất đang rất được che giấu của yếu tố vật, vì vậy, nó nên phải được khởi đầu bằng những quan sát liên tục và đúng chuẩn. Chẳng hạn, nếu như ta muốn nghiên cứu và phân tích và phân tích về bản chất của “nhiệt”, ta sẽ phải xem nhiệt xuất hiện lúc nào (dưới tia nắng mặt trời hoặc khi ta quẹt diêm,…) và không xuất hiện lúc nào (dưới ánh sáng của mặt trăng và những vì sao), lúc nào thì nó xuất hiện tuy nhiên với những trạng thái rất rất khác nhau (như nhiệt độ của một loài vật tại những thời hạn và môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên rất rất khác nhau).[123] Khi ta thiết lập một bảng những tài liệu, ta hoàn toàn hoàn toàn có thể tìm ra điều gì luôn luôn hiện hữu khi nói về nhiệt hoặc điều gì luôn vắng mặt lúc không hề nhiệt và điều gì khiến kết quả thay đổi… Quy trình này hoàn toàn hoàn toàn có thể được lặp lại và vận dụng phổ quát.[123] Phương pháp của Bacon không phải là không hề những khuyết điểm, tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng: ông đã đặt nền móng cho một phương pháp khoa học phổ cập và có ảnh hưởng lâu dài. Bacon được tôn vinh là “cha đẻ” của phương pháp khoa học,[124] “cha đẻ của triết học thực nghiệm”.[125]

Vào thời hạn mà sự thiên tài của thành viên được nhấn rất mạnh, Bacon là người đã nhận được được ra rằng: khoa học tự nhiên chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể tiến bộ bởi những nỗ lực hợp tác khổng lồ. Hiện thực hóa tầm nhìn của ông, Hội Hoàng gia Luân Đôn đã được xây dựng 35 năm tiếp Từ đó.[126] Là nơi quy tụ nhiều tên thường gọi lớn trong khoa học như Thomas Hobbes, Hooke, Robert Boyle, Leeuwenhoek và đặc biệt quan trọng quan trọng, Isaac Newton, Hội Hoàng gia đã đi tiên phong và mở đường cho khoa học tăng trưởng nhiều thế kỷ tiếp Từ đó.[127]

Chủ nghĩa duy lýSửa đổi

DescartesSửa đổi

Tôi tư duy, nên tôi tồn tại

René Descartes, trích từ Bàn về phương pháp

Chân dung René Descartes, phỏng theo tranh của Frans Hals.

René Descartes là một trong những nhà triết học vĩ đại và nổi tiếng nhất vào thế kỷ 17. Ông sinh vào năm 1596 tại một ngôi làng mà nay đã được thay tên thành La-Haye-Descartes để tôn vinh nhà triết học. Descartes chưa bao giờ giảng dạy trong một trường ĐH nào và ông viết những tác phẩm của tớ không phải bằng tiếng Latinh hàn lâm mà bằng tiếng Pháp thông thường để hướng tới số đông công chúng.[128] Ngày nay, trong những di sản mà Descartes để lại, những tác phẩm triết học của ông là được đọc nhiều nhất; nhưng vào thời của tớ, Descartes nổi tiếng nhất với những khu khu công trình xây dựng xây dựng khoa học.[128] Descartes là người đã nêu lên hệ trục tọa độ trong toán học mà nay mang tên ông, bên gần đó, ông còn tồn tại những nghiên cứu và phân tích và phân tích vật lý và khí tượng học.[129] Năm 1637, ông xuất bản ba tiểu luận khoa học kèm theo phần lời tựa Bàn về phương pháp (en. Discourse on the Method); vào thời hạn hiện tại, trong lúc những tiểu luận chỉ được đọc bởi những Chuyên Viên về lịch sử khoa học, phần lời tựa đã được dịch ra hàng trăm thứ tiếng và đến tay hàng triệu fan hâm mộ trên toàn toàn thế giới.[129] Ông qua đời vì viêm phổi vào năm 1650.[129]

Trong khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học của Descartes, mọi điều đều hoàn toàn hoàn toàn có thể được lý giải bằng hai phạm trù, hay bằng tính nhị nguyên, của vật chất (en. matter) và ý thức (en. mind). Và quả thực, toàn bộ toàn bộ chúng ta nợ ông cách tâm ý rằng: vật chất và ý thức là hai bộ phận tương hỗ, duy nhất và trọn vẹn nhất, cấu thành nên vũ trụ mà ta đang sinh sống và làm việc và thao tác này. Với Descartes, con người là một loại vật chất biết tâm ý và thành phần trọng yếu nhất của con người là ý thức hay tâm trí. Trong môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường thường ngày, ông công nhận rằng, ý thức và khung hình của toàn bộ toàn bộ chúng ta hòa hợp ngặt nghèo với nhau, nhưng sẽ thật sai lầm không mong muốn không mong ước nếu coi khung hình là yếu tố chính làm ra con người ta. Ngoài ra, Descartes cũng nói về tâm trí con người theo một cách khác, trọng tâm của tâm trí con người không phải là trí tuệ mà là kĩ năng ý thức (en. conscious) hay đó đó là kĩ năng mà ta nhận ra những tâm ý của chính mình và nhận ra về toàn toàn thế giới xung quanh.[129]

Những giác quan mà ta sử dụng hằng ngày hoàn toàn hoàn toàn có thể đưa cho toàn bộ toàn bộ chúng ta những thông tin sai lệch. Những đường kẻ ngang trong hình trông có vẻ như như như dốc nhưng thực tiễn là chúng tuy nhiên tuy nhiên với nhau.

Descartes nhận định rằng trách nhiệm trước nhất của triết học là phải làm cho một người hoàn toàn hoàn toàn có thể vô hiệu toàn bộ những niềm tin của anh ta và nghi ngờ toàn bộ mọi thứ hoàn toàn hoàn toàn có thể.[130] Descartes khởi đầu đưa những ví dụ với mức độ khắc nghiệt tăng dần để đã cho toàn bộ toàn bộ chúng ta biết sự chắc như đinh trong toàn toàn thế giới này dễ lung lay đến thế nào. Chẳng hạn, toàn bộ toàn bộ chúng ta tri giác và cảm nhận toàn toàn thế giới nhờ những giác quan, nhưng những giác quan này hẳn cũng từng lừa toàn bộ toàn bộ chúng ta nhiều lần (như tạo ra những ảo giác), nên chúng không thể là những điểm tựa cho tri thức.[131] Và Descartes đưa ra ví dụ cực đoan nhất, ông tưởng tượng có một con quỷ đầy quyền năng và xấu xa đang đánh lừa ông về toàn bộ mọi thứ, chính vì vậy mà ông sẽ nghi ngờ về tất thảy mọi sự xung quanh.[132] Nhưng tại chính điểm này, Descartes nhận ra có một niềm tin chắc như đinh, một niềm tin mà ông sẽ không còn hề bao giờ phải không tin: đó là niềm tin rằng chính ông đang tồn tại. Mỗi khi ta nghĩ hay nói: “Tôi tồn tại”, ta không thể sai, vì nếu ta không hiện hữu, làm thế nào ta hoàn toàn hoàn toàn có thể nghi ngờ rằng ta có đang tồn tại hay là không.[132] Ông thể hiện ý tưởng này qua câu nói nổi tiếng: “Tôi tư duy, nên tôi tồn tại.” Với Descartes, việc chắc như đinh về yếu tố tồn tại của tớ mình mình cho ông một điểm tựa vững chãi; nó giúp ông không trở thành rơi vào vòng xoáy không tin và được được cho phép ông rời khỏi chủ nghĩa không tin và đi đến với tri thức.[133]

Descartes có ảnh hưởng rất rộng đến nền triết học nói chung. Ông thường sẽ là cha đẻ của triết học tân tiến khi ông trao cho bộ môn này sự chắc như đinh của toán học mà không cần viện đến bất kỳ giáo lý hay thẩm quyền nào. Descartes cũng nổi tiếng với việc đã tách biệt vật chất và ý thức với vai trò là hai bản thể tách biệt, thứ mà ta sẽ gọi là thuyết nhị nguyên Descartes. Triết học những thế kỷ sau ngày Descartes mất được ngự trị bởi những triết gia hoặc tăng trưởng tư tưởng ông hoặc xem trách nhiệm chính của tớ bác bỏ những ý tưởng này, như Spinoza hay Leibniz.[134]

SpinozaSửa đổi

Chân dung của Baruch Spinoza.

Baruch hoặc Benedictus Spinoza là một trong số những người dân dân kế tục quan trọng của Descartes và một trong những điều ông quan tâm là quan hệ giữa triết học Descartes và Chúa trong những kinh sách Do Thái. Spinoza bị rút giấy phép thông công vào năm 1656 vì khước từ một số trong những trong những những giáo điều Do Thái. Spinoza sinh hoạt và thao tác như một nhà tư tưởng độc lập: ông không sở hữu và nhận những lời mời tới từ những ĐH hay những thành viên tên tuổi vào thời hạn lúc đó. Ông kiếm sống bằng một nghề khá thú vị vào thời hạn lúc đó là mài kính thủy tinh, rủi ro không mong muốn không mong ước, này cũng là một trong những nguyên do dẫn đến cái chết của ông. Spinoza mất năm 1677 do bệnh phổi, một phần là vì ông đã hít phải bụi thủy tinh trong quy trình thao tác.[135]

Một trong những khái niệm TT của triết học Spinoza là quan điểm nhất nguyên luận của ông: Spinoza nhận định rằng chỉ có một bản thể vô hạn và duy nhất là “Chúa hay Thiên nhiên” (la. Deus sive Natura). Sự xác lập “Chúa” và “Thiên nhiên” trong câu này hoàn toàn hoàn toàn có thể được hiểu theo hai cách rất rất khác nhau. Nếu như ta coi Spinoza đã dùng từ “Chúa” chỉ để nói về khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống tổ chức triển khai triển khai diệu kỳ tự nhiên thì ông có vẻ như như thể một người vô thần (hoặc phiếm thần).[135] Nhưng nếu Theo phong thái ngược: coi Thiên nhiên là Chúa, hay nói Theo phong thái khác là mọi khi những nhà khoa học nói điều gì về tự nhiên thì thực ra họ đều đang nói về Chúa thì ta lại thấy rằng: Spinoza có vẻ như như như thể, theo chữ của Kierkegaard, một người bị “ngộ độc bởi Thiên Chúa”.[136]

Trước đó, Descartes đã định nghĩa “bản thể” (en. Substance) là: “thứ mà không cần gì ngoài chính nó để tồn tại” và như ta đã thấy, Descartes nhận định rằng có hai phạm trù bản thể chung nhất là Vật chất và Ý thức. Spinoza không hề cùng quan điểm như vậy, theo ông, có và chỉ có Chúa là hoàn toàn hoàn toàn có thể thỏa mãn nhu cầu nhu yếu định nghĩa này một cách ngặt nghèo nhất, vì Chúa đã tạo ra toàn bộ và mọi điều cũng hoàn toàn hoàn toàn có thể bị tiêu diệt bởi Chúa.[136] Vật chất và Ý thức không phải là những bản thể; tính chất nổi trội nhất của hai khái niệm này là quảng tính (en. Extension) và Ý tính (en. Thought) thì cũng chỉ là những thuộc tính rất rất khác nhau của một bản thể Chúa duy nhất mà thôi.[137] Spinoza tiếp tục: vì Chúa là vô hạn, nên Ngài cũng tiếp tục có vô hạn những thuộc tính, nhưng quảng tính và ý tính là hai thuộc tính mà con người hoàn toàn hoàn toàn có thể cảm nhận được.[137]

Nếu coi Chúa là một bản thể duy nhất thì ở Lever vi mô hơn ta hoàn toàn hoàn toàn có thể thấy rằng, những sự vật hoặc thành viên quanh ta chỉ là những phiên bản được trao thức theo một trong những thuộc tính mà thôi. Chẳng hạn như tâm trí của con người là một phiên bản được tri nhận bằng ý tính, còn bộ não thì cũng là phiên bản đó nhưng được tri nhận theo quảng tính. Và như ta đã chỉ ra trước đó, hai thuộc tính này cũng chỉ là những thuộc tính của một Chúa duy nhất, nên mọi sự vật trong toàn toàn thế giới đều mang trong mình yếu tính của Ngài; toàn toàn thế giới tự nhiên là một khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống duy nhất, thống nhất và tự chứa trong mình toàn bộ những lý giải về chính nó.[138] [139]

LeibnizSửa đổi

Bản sao máy tính cơ của Leibniz, được trưng bày tại Viện kho tàng trữ kho tàng trữ bảo tàng Đức

Gottfried Wilhelm Leibniz sinh vào năm 1646, là con của một giáo sư triết học tại trường ĐH Leipzig. Ngay từ lúc còn rất trẻ thì Leibniz đã đọc những tác phẩm siêu hình học và đến khi 13 tuổi thì ông đã quen thuộc với tác phẩm những học giả đi trước.[140] Leibniz sau này đã xây dựng và là quản trị thứ nhất của Học viện Hoàng gia Phổ. Ông thông thạo thật nhiều những nghành rất rất khác nhau, nhất là những nghành liên quan đến toán học và logic học. Leibniz đã sửa đổi và tăng cấp máy tính toán trước đó của Pascal, ngoài ra ông cũng hiệu đính và tinh chỉnh thông số nhị phân, đây đều là những tăng cấp tăng cấp cải tiến quan trọng và là tiền đề cho khoa học máy tính trong tương lai.[141] Trong toán học, Leibniz nổi tiếng vì cuộc tranh chấp kinh hoàng giữa ông và Newton về bản quyền của khu khu công trình xây dựng xây dựng vi tích phân (hai ông tìm ra phép tính này độc lập và sử dụng những phương pháp khác hoàn toàn nhau). Ngày nay, định lý về vi tích phân mang tên cả hai nhà khoa học lỗi lạc, nhưng khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống kí hiệu của Leibniz thuận tiện hơn nên đang trở thành chuẩn mực trong thời hạn hiện tại.[142]

Vòng tròn chấm, được sử dụng trước tiên bởi những môn đệ phái Pythagore và tiếp Từ đó là những người dân dân Hy Lạp, thể hiện cho thực thể siêu hình thứ nhất, đơn tử hay monad.

Leibniz chưa bao giờ xuất bản những tư tưởng triết học của ông một cách khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống và hoàn hảo nhất nhất, do vậy, nghiên cứu và phân tích và phân tích tổng thể về triết học của ông không phải là trách nhiệm đơn thuần và giản dị.[143] Leibniz lập luận rằng, những thứ gì phức tạp ắt phải được cấu trúc từ những thứ đơn thuần và giản dị hơn, và những thứ đơn thuần và giản dị này phải không mang cho mình những điểm lưu ý về quảng tính (ví như chiều dài, chiều rộng và độ cao), vì nếu vậy thì chúng sẽ hoàn toàn hoàn toàn có thể được chia nhỏ hơn thế nữa.[144] Ta biết rằng, những thứ gì thuộc về vật chất đều phải có trong mình điểm lưu ý về quảng tính, vì vậy, thành phần đơn thuần và giản dị mà ta đang tìm kiếm là phi vật chất, có phần giống với những “ý niệm” hay “linh hồn” hơn; và Leibniz gọi đó là những đơn tử (en. Monad). Những đơn tử này tồn tại độc lập, không tăng trưởng cũng như không trở thành tàn hoại và chúng không tùy từng thứ gì ngoài Chúa. Tuy nhiên, những đơn tử này hoàn toàn hoàn toàn có thể biến hóa, như ta sẽ thấy ngay sau này.[144]

Hãy lấy ví dụ, nếu như ta nhìn thấy một bông hoa hồng, như vậy thì trong đầu của ta có xuất hiện hình ảnh của bông hoa này, vậy thì liệu liệu có phải là đơn tử (liên quan đến ý niệm) của ta thay đổi và bị tác động hay chịu ràng buộc từ bông hoa hay là không.[144] Leibniz nói rằng: Không, đơn tử hoàn toàn hoàn toàn có thể biến hóa để phản ánh toàn toàn thế giới, nhưng không phải do nó chịu tác động từ toàn toàn thế giới mà do nó đã được lập trình để biến hóa đồng điệu với toàn toàn thế giới; sự biến hóa của đơn tử là từ bên trong, chứ không phải bên phía ngoài. Điều này in như thể nếu toàn bộ những chiếc đồng hồ đeo tay đeo tay được chuẩn hóa và đúng chuẩn tuyệt đối, chúng sẽ đánh chuông vào những thời hạn giống hệt nhau dù giữa chúng không hề mối liên hệ nào. Do vậy, Chúa, người thợ đồng hồ đeo tay đeo tay vĩ đại của vũ trụ, đã tiền thiết lập trạng thái hòa hợp của vũ trụ thông qua những đơn tử.[144] Do đó, hoàn toàn hoàn toàn có thể nói rằng rằng, mỗi đơn tử tiềm ẩn trong mình sự tái hiện hoàn hảo nhất nhất của vũ trụ ở cả quá khứ, hiện tại và tương lai.[145]

Leibniz phát biểu rằng tâm trí của con người cũng là một đơn tử, tiềm ẩn trong số đó sự tái hiện của toàn bộ vũ trụ. Do vậy, về nguyên tắc thì toàn bộ toàn bộ chúng ta hoàn toàn hoàn toàn có thể học hỏi và biết được mọi thứ trên toàn toàn thế giới hoặc vượt ra ngoài toàn toàn thế giới chỉ bằng phương pháp suy luận và thăm dò tâm trí của chính mình.[145] Chẳng hạn, nếu như suy luận và phân tích đủ lâu thì chắc như đinh ta hoàn toàn hoàn toàn có thể biết được nhiệt độ hiện tại trên Mặt trời là bao nhiêu, tuy nhiên những phân tích thế này hoàn toàn hoàn toàn có thể sẽ cực kỳ dài hoặc thậm chí còn còn là một vô hạn (theo Leibniz thì chỉ có Chúa mới hoàn toàn hoàn toàn có thể thực thi được những phân tích như vậy[144]), thế nên vì thế nên nếu ta muốn biết những thông tin này thì sẽ nên phải sử dụng những dụng cụ đo đạc và thực thi những thí nghiệm.[145] Quan điểm nhận định rằng kiến thức và kỹ năng và kỹ năng hoàn toàn hoàn toàn có thể được thu nhận nhờ suy luận và tư duy mà không cần thông những giác quan là yếu tố lưu ý rất nổi trội của chủ nghĩa duy lý.[146]

Chủ nghĩa duy nghiệmSửa đổi

John LockeSửa đổi

Chân dung John Locke, được vẽ bởi Kneller

Khi nghiên cứu và phân tích và phân tích về lịch sử triết học, John Locke thường sẽ là cha đẻ của chủ nghĩa duy nghiệm. Ông sinh vào năm 1632 trong một mái ấm mái ấm gia đình khá giả. Locke được thừa kế 1 nền giáo dục rất tốt, ông được theo học tại trường Westminster ở Luân Đôn và tiếp Từ đó là tại trường ĐH Oxford. Dù những ý tưởng triết học của Locke về chủ nghĩa duy nghiệm có tạo ra được những ảnh hưởng nhất định, thứ đem lại cho ông nhiều tiếng tăm nhất lại là những tác phẩm viết về chính trị. Ông đã đưa ra những học thuyết đề cập đến nhiều nghành xã hội rất rất khác nhau như tính hợp pháp của cơ quan ban ngành thường trực, việc tư hữu và một số trong những trong những những yếu tố liên quan đến tôn giáo.[147] Locke từng giữ nhiều chức vụ quan trọng trong chính phủ nước nhà nước nhà nước Anh. Vào cuối đời, ông lui về sống ở nông thôn cách khá xa Luân Đôn và yên vui đọc sách cũng như viết lách. Ông ra đi trong nhẹ nhàng vào năm 1704.[148]

Một trong số những xích míc lớn số 1 giữa chủ nghĩa duy nghiệm và chủ nghĩa duy lý là lúc nói về những “ý niệm bẩm sinh”.[149] Những nhà triết học theo khunh hướng duy lý, từ Plato cho tới Leibniz, nhận định rằng: con người sinh ra đã mang trong mình những ý niệm bẩm sinh, tức là những ý niệm đã đã có được mà tránh việc phải trải qua kinh nghiệm tay nghề tay nghề.[150] Plato nhận định rằng, mọi tri thức đích thực vốn dĩ đều đã nằm cạnh bên trong mọi con người, tuy nhiên khi ta chết đi và linh hồn đầu thai sang một thân xác mới thì ta đã quên đi toàn bộ; vì vậy, nếu theo Plato: quy trình học hỏi không cho ta thêm những ý tưởng mới mà in như giúp ta “hồi tưởng” lại những ý niệm vốn đã sẵn có hơn.[151] Một đại diện thay mặt thay mặt thay mặt thay mặt khác là Leibniz, như đã phân tích ở trên, cũng nhận định rằng ta hoàn toàn hoàn toàn có thể đạt được toàn bộ tri thức nhờ vào một trong những trong những chuỗi những quy trình phân tích và suy luận.

Với Locke, tâm trí của từng người khi sinh ra in như một tấm bảng trống trơn, chỉ có kinh nghiệm tay nghề tay nghề mới in dấu hay viết lên tấm bảng này.

Học thuyết về “ý niệm bẩm sinh” là một trong những thứ “rác rưởi” mà Locke muốn quét đi nhất trên “con phố đi đến tri thức”.[150] Ông kịch liệt phản đối ý tưởng nhận định rằng con người sở hữu bất kể loại tri thức bẩm sinh nào. Một số người nhận định rằng: những nguyên tắc vô cùng phổ quát như “1 + 1 = 2” hay “Một vật không thể vừa tồn tại vừa không tồn tại” là những ví dụ cho ý niệm bẩm sinh – những tri thức có sẵn trong mọi con người, Locke không đống ý với ý kiến này.[150] [152]Ngay cả khi những nguyên tắc này tương đối hiển nhiên và phổ cập, không hề gì chứng tỏ rằng chúng là bẩm sinh, có nhiều nguyên do để khiến người ta có cùng một ý tưởng.[152] Chẳng hạn, mọi người ở mọi dân tộc bản địa bản địa đều biết rằng “lửa thì nóng”, nhưng đó là vì trải nghiệm của con người là giống hệt (cảm nhận được nhiệt của lửa) chứ không phải do một tri thức bẩm sinh (“lửa thì nóng”) được cài sẵn nào đó. Locke tiếp tục nói rằng, trong cả những nguyên tắc logic (ví như “một cộng một bằng hai”) cũng không phổ quát hoàn toàn: nhiều trẻ con, những người dân dân dân có yếu tố về trí tuệ hay những người dân dân không nghiên cứu và phân tích và phân tích về khoa học sẽ không còn hề còn hiểu biết về những ý tưởng này. Thật vô lý khi nói rằng con người sở hữu sẵn những ý niệm nhưng lại không thể tiếp cận được chúng.[150]

Quan điểm của Locke là, tâm trí của mỗi đứa trẻ được sinh ra là một tabula rasa (“tấm bảng trống”), hoàn toàn không chứa bất kỳ một ý niệm sẵn có nào cả.[153] Sau đó, ta trải nghiệm toàn toàn thế giới và những kinh nghiệm tay nghề tay nghề này được hằn lại trên tấm bảng trắng đó. Nhờ quy trình tiếp xúc với toàn toàn thế giới mà ta thu được những ý tưởng, bộ não của con người không thể tạo ra ý tưởng mới hoàn toàn, nó chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể ghi lại những ý tưởng thông qua trải nghiệm mà thôi. Locke nhận định rằng có hai loại ý tưởng đơn thuần và giản dị, một loại là những ý tưởng tới từ cảm hứng, ví như sắc tố, mùi vị, nhiệt độ,… và một loại là những ý tưởng đã đã có được khi ta suy tư hay còn được gọi là “tri thức khi xem xét nội tâm”, ví như hiểu biết, ý chí, cảm xúc… Với ông, không hề một tri thức nào hoàn toàn hoàn toàn có thể có nguồn gốc vượt ngoài hai loại ý tưởng này hay nói cách khác, một người bị mù bẩm sinh thì không thể có ý niệm về red color.[154]

BerkeleySửa đổi

Tồn tại tức là được tri nhận

George Berkeley

George Berkeley (16851753) là một trong những triết gia nổi trội nhất của giang sơn Ireland, ông sinh ra và lớn lên tại một vùng đất gần thành tháp Dysart.[155] Vào năm 1714, khi đã viết xong những tác phẩm triết học chính của tớ, ông rời khỏi Ireland và du hành quanh châu Âu. Qua chuyến du ngoạn này, ông nhận định rằng nền văn hóa truyền thống cổ truyền truyền thống cuội nguồn truyền thống cuội nguồn ở châu Âu đang mục ruỗng dần nhưng ở phía bên kia đại dương, châu Mỹ đang đón những luồng tư tưởng rất là mới mẻ. Ảnh hưởng của Berkeley đến với nền giáo dục Mỹ là không nhỏ, ông đã dành tặng một thư viện vào hạng tốt nhất lúc bấy giờ cho trường Đại học Yale (lúc đó vốn còn là một một một trường ĐH nhỏ và trở ngại vất vả) cũng như quyên thật nhiều sách cho Đại học Harvard. Nhiều trường ĐH tại Mỹ và một thành phố ở California đã được đặt tên Berkeley để tưởng niệm đến công lao của ông.[156]

Giống như Locke, Berkeley coi kinh nghiệm tay nghề tay nghề là nguồn gốc chính yếu của tri thức. Nhưng Berkeley nhận định rằng chủ nghĩa duy nghiệm của Locke vẫn còn đấy đấy “mềm mỏng dính dính” vì khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống này vẫn được được cho phép tồn tại một toàn toàn thế giới độc lập với giác quan (toàn toàn thế giới vật chất) và vẫn còn đấy đấy bám lấy quan điểm của Descartes khi nhận định rằng con người được cấu trúc từ hai bản thể chung nhất là vật chất và tinh thần. Chủ nghĩa duy nghiệm Berkeley cực đoan hơn của Locke nhiều, theo ông, chỉ có một loại bản thể trong vũ trụ, đó đó là tinh thần hay ý nghĩ chứ không phải vật chất. Hệ thống của Berkeley chỉ đồng ý sự tồn tại của hai thứ là ý thức và những ý tưởng được cảm nhận;[157] ta hoàn toàn hoàn toàn có thể tóm gọn quan điểm của Berkeley bằng câu châm ngôn của chính ông: “Tồn tại tức là được tri nhận.” (la. esse est percipi)[155]

Như đã chỉ ra từ trước đó, Locke nhận định rằng toàn toàn thế giới vật chất hoàn toàn hoàn toàn có thể tác động đến những giác quan của ta và giúp hình thành nên những ý tưởng, vậy là toàn toàn thế giới vật chất sẽ đóng vai trò là nguyên nhân còn những ý tưởng mà ta đã đã có được là kết quả của quy trình tương tác.[158] Berkeley hoàn toàn bác bỏ quan điểm nhận định rằng có những vật chất tồn tại độc lập với tinh thần của ta, ông lập luận như sau:[159]

Những vật ta cảm nhận được (ví như ngôi nhà, quả táo,…) được đem lại cho ta trong trải nghiệm cảm hứng.
Những gì ta trải nghiệm và cảm hứng được cấu thành hoàn toàn từ những ý tưởng của ta.
Ý tưởng thì chỉ tồn tại trong tâm trí.
Do vậy, những vật mà ta cảm nhận được chỉ tồn tại trong tâm trí.

Ta sẽ xem xét ví dụ về “quả táo” để làm rõ cách tiếp cận của Berkeley. Ta muốn đề cập đến điều gì khi nói về “quả táo”? Khi miêu tả hoặc nghĩ về quả táo, thường ta sẽ nói nó có red color, giòn và có vị ngọt, nhưng toàn bộ những đặc tính mà ta vừa nêu đều là những trải nghiệm hoặc cảm hứng của ta về quả táo (bước 1). Ta nhận thấy rằng khái niệm của ta về quả táo thực ra là một tập hợp của những ý tưởng rất rất khác nhau (red color, giòn và ngọt), và do vậy: chúng chỉ tồn tại trong tâm trí của chính ta (bước 2 và 3). Có một điểm đáng lưu ý khi ta nói về quả táo, đó là ta không đề cập đến đặc tính vật chất của đối tượng người dùng người tiêu dùng này. Nếu nói đặc tính vật chất của quả táo là yếu tố giòn hay độ cứng của nó thì ta chẳng qua cũng đang miêu tả một trải nghiệm hay cảm hứng; còn nếu nói khía cạnh vật chất của quả táo tồn tại nhưng không thể tri nhận thì ta đã vi phạm xuất phát điểm của chủ nghĩa duy nghiệm. Vậy thì, quả táo mà ta biết chỉ tồn tại dưới dạng một loạt những ý tưởng trong tâm trí của ta (bước 4).[159]

Như vậy, nếu gạt đi toàn bộ những điểm lưu ý mà ta tri nhận được ở quả táo – hình dáng, sắc tố, mùi vị,… – ta sẽ thu được một thứ vật chất “trống không” gì đó. Hơn nữa, vì ta không thể mô tả được bản chất của nó (ta chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể mô tả những ý tưởng mà ta cảm nhận được), liệu ta có chắc như đinh là thứ vật chất “trống không” mà ta đang sẵn có thực sự tồn tại? Vì vậy, với Berkeley, những ý tưởng của ta không phải được gây ra bởi quả táo, những ý tưởng của ta thực sự là quả táo. Như vậy, một vật sẽ chỉ tồn tại chừng nào chúng được tri nhận, in như câu nói: “Tồn tại tức là được tri nhận” của ông. Góc nhìn phủ định hoàn toàn sự tồn tại vật chất khách quan của Berkeley có vẻ như như lạ lùng, kỳ quặc hoặc tệ nhất, điên khùng. Dù vậy, vướng mắc cũng như lập luận của Berkeley về những thứ mà ta hoàn toàn hoàn toàn có thể tri giác được vẫn ám ảnh triết học qua nhiều thế kỷ cho tới tận ngày này.[159]

David HumeSửa đổi

Tập quán là phía dẫn tuyệt vời cho đời sống con người

David Hume, trích trong cuốn Tìm hiểu về giác tính của con người

Kế thừa di sản triết học từ Locke và Berkeley, David Hume đã đưa chủ nghĩa duy nghiệm đến với kết luận hợp lý của nó.[160] Ông sinh vào năm 1711 và đỗ vào trường Đại học Edinburgh khi mới chỉ 12 tuổi và hoàn thành xong xong khu khu công trình xây dựng xây dựng để đời Khảo luận về bản chất con người khi gần đầy 30 tuổi.[161] Dù sẽ là tầm cỡ trong triết học vào thời hạn hiện tại nhưng vào thời của Hume, khu khu công trình xây dựng xây dựng được đón nhận với việc dửng dưng đáng kinh ngạc. Một bước lùi nữa trong sự nghiệp của Hume không được làm giáo sư giảng dạy của trường Đại học Edinburgh, vị trí mà ông rất nỗ lực để đạt được.[162] Trong quãng đời của tớ, Hume thường nghe biết với vai trò là một nhà sử học hơn là một nhà triết học, ông đã xuất bản cuốn sách lịch sử đồ sộ Lịch sử nước Anh – khu khu công trình xây dựng xây dựng đem lại tiếng tăm mà ông hằng mong ước.[162][163] Vào năm 1763, Hume được đề bạt làm trong Đại sứ quán ở Paris, nơi ông kết giao với triết gia Jean-Jacques Rousseau và dần được công chúng nghe biết nhiều hơn nữa thế nữa với vai trò là một nhà triết học.[161] Hume qua đời năm 1776, hoàn toàn hoàn toàn có thể là vì ung thư hoặc viêm đại tràng.[164]

Vấn đề nổi tiếng và nóng giãy nhất mà Hume để lại trong triết học thời cận đại là quan hệ nhân quả.[165] Hãy xem xét một ví dụ rõ ràng, ta đưa tay vào ngọn lửa và cảm thấy đau, ta sẽ nghĩ ngay rằng ngọn lửa đó đó là nguyên nhân làm toàn bộ toàn bộ chúng ta đau đớn. Nhưng Hume nhận định rằng, thứ ta đã trải nghiệm là hai cảm tưởng riêng không liên quan gì đến nhau, đó là: “ngọn lửa” và cảm hứng “đau đớn”, vậy thì quan hệ nhân quả nằm ở vị trí vị trí đâu?[166] Hume phân tích ra ba điểm lưu ý hoàn toàn hoàn toàn có thể khiến ta rút ra quan hệ nhân quả từ những kinh nghiệm tay nghề tay nghề như vậy, đó là:

Mối quan hệ về yếu tố tiếp nối. Trong ví dụ của ta, tay ta tiếp xúc với ngọn lửa và ta cảm thấy đau đớn; nếu có ai đó quẹt lửa cách ta 100 mét mà ngón tay ta cảm thấy đau thì ta sẽ hiếm khi nhận định rằng ngọn lửa là nguyên nhân cho đau đớn của ta. Một ví dụ khác là lúc ta bật công tắc nguồn nguồn thì đèn (dù cách công tắc nguồn nguồn một khoảng chừng chừng cách đáng kể) sáng thì đó là vì có đường dây link bóng điện với công tắc nguồn nguồn.
Mối quan hệ về ưu tiên thời hạn. Khi ta đưa tay vào lửa thì ta ngay lập tức cảm thấy đau đớn, nhưng nếu như tay ta đau trước lúc ta đưa tay chạm vào lửa thì ta cũng tiếp tục không đưa ra kết luận là ngọn lửa là nguyên nhân gây ra đau đớn cho ta.
Nhưng hai yếu tố trên là không đủ để lấy ra quan hệ nhân quả, nên phải có thêm khái niệm về yếu tố link thường trực. Nếu như ta gãi đầu và thấy trời đổ mưa thì ta cũng tiếp tục không coi đó là hai sự kiện có quan hệ nhân quả với nhau: vì ta cũng từng thấy trời đổ mưa khi ta không gãi đầu và nếu ta gãi đầu thì không phải lúc nào trời cũng mưa. Ta sẽ chỉ coi quan hệ của hai sự kiện này là một sự trùng hợp. Nhưng ví dụ với lửa và đau thì lại khác, hai sự kiện này thường xuyên tuy nhiên tuy nhiên với nhau, hay nói cách khác, ta thường xuyên quan sát được “sự đau” thường xuất hiện sau “ngọn lửa”.[166]

“Thiên nga đen” là một ẩn dụ nổi tiếng cho triết học của Hume. Dù ta chỉ quan sát được thấy thiên nga có white color, điều này là không đủ để quy nạp thành: “Tất cả thiên nga đều phải có white color”.

Nhưng Hume nhận định rằng: thuyết nhân quả không thể tại vị nếu được xem xét kỹ lưỡng.[167] Thuyết nhân quả chỉ đúng với những sự kiện đã xẩy ra trong quá khứ, còn tương lai thì ta không thể chắc như đinh, ta không thể chắc lần tới tay ta chạm vào lửa thì cảm hứng đau có xuất hiện hay là không.[166] Rõ ràng, việc tay ta chạm vào lửa mà không thấy đau là hoàn toàn hoàn toàn có thể tưởng tượng ra được và nó không vi phạm nguyên tắc logic nào (ngược lại, nếu ta phủ định những mệnh đề toán học như “1 + 1 = 2” thì sẽ gây nên ra ra những xích míc về mặt logic). Mặt khác, điều này cũng không thể được lý giải bằng kinh nghiệm tay nghề tay nghề, vì ta không thể trải nghiệm toàn bộ mỗi lần “chạm vào lửa” để xem chúng có dẫn đến “đau đớn” hay là không.[168] Như vậy, đơn thuần việc quan sát rằng sự kiện B (ở đấy là “đau”) luôn theo sau sự kiện A (ở đấy là “lửa”) không phải là cơ sở hữu lý để ta tin rằng sự kiện B được gây ra bởi sự kiện A.[168] Trong thí nghiệm nổi tiếng của Pavlov về phản xạ có Đk, nhà sinh lý học người Nga rung chuông ngay trước lúc cho những con chó của tớ ăn. Hai sự kiện này gắn bó mật thiết với nhau đến mức từ từ lũ chó sẽ tiết nước bọt mọi khi nghe đến đến thấy tiếng chuông kêu. Hiển nhiên, tiếng chuông kêu không nhất thiết phải liên quan đến việc đưa thức ăn, nhưng hai sự kiện này đã được gắn chặt với nhau trong tâm thức của những chú chó tham gia thí nghiệm. Liệu những sự kiện mà ta hay cho gắn bó với nhau (như “lửa” và “đau” ví dụ điển hình) có khác nhiều so với ví dụ trên?[169]

Nếu như cả kinh nghiệm tay nghề tay nghề lẫn suy luận đều không phải là cơ sở để ta thiết lập quan hệ nhân quả, đâu là nền móng khi ta tạo ra quan hệ này? Câu vấn đáp của Hume là thói quen hay tập quán, nói cách khác, đó là một điểm lưu ý tâm ý của con người được được cho phép toàn bộ toàn bộ chúng ta tin vào một trong những trong những thứ gì đó kể cả lúc không hề dẫn chứng.[170] Như vậy, Hume đã giáng một đòn thỏa sức tự tin vào chủ nghĩa duy lý, nhất là phương pháp quy nạp, khi ông nói rằng: niềm tin, do tập quán dẫn lối, mới là TT trong những tuyên bố nhận thức của toàn bộ toàn bộ chúng ta chứ không phải lý tính.[171] Triết học Ra đời khi những nhà tư tưởng khởi đầu đặt vướng mắc về những tập quán, niềm tin cũng như nỗ lực để tìm ra nền tảng hữu lý cho hiểu biết của tớ về toàn toàn thế giới, nhưng Hume nói rằng những nền tảng hữu lý là không thể tìm thấy và ta sẽ lại trở lại với những tập quán hay những niềm tin trước triết học.[172]

Triết học của KantSửa đổi

Chân dung Kant do Johann Gottlieb Becker vẽ năm 1768.

Nền triết học của thế kỷ 19 được thống trị bởi những triết gia người Đức, và người mở màn trong số họ là Immanuel Kant.[173] Ông sinh vào năm 1724 tại thành phố Königsberg (này là thành phố Kaliningrad của Nga) và trong suốt cả môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường mình, Kant chưa bao giờ ra đi khỏi nơi này quá 100km. Kant theo học tại trường Đại học Königsberg và sau này trở thành giáo sư giảng dạy chính tại đây. Hầu như không hề mảng kiến thức và kỹ năng và kỹ năng nào là Kant không đụng đến, vì ông không riêng gì có dạy siêu hình học, logic học, đạo đức học, mỹ học và triết học thần học mà còn giảng cả toán học, vật lý, địa lý và nhân học. Bên cạnh những di sản khổng lồ mà Kant để lại trong triết học, ông cũng luôn hoàn toàn có thể có những góp thêm phần nhất định cho những bộ môn khoa học khác. Kant không bao giờ lấy vợ cũng như giữ những chức vụ nổi trội trong hiệp hội, và ông cũng nổi tiếng là một người sống vô cùng quy củ và điều độ.[173] Ta hoàn toàn hoàn toàn có thể thấy rõ điều này qua bức chân dung sinh động khi nhà thơ Heinrich Heine viết về ông:[174]

Tôi không tin chiếc đồng hồ đeo tay đeo tay gắn trên mặt nhà thời thánh lớn nơi đây hoàn toàn hoàn toàn có thể chạy đều đặn và bình thản hơn người công dân Immanuel Kant. Ngủ dậy, uống cà-phê, ngồi viết sách, đi học giảng bài, ăn, đi dạo…toàn bộ đều theo như đúng giờ giấc, và những người dân dân hàng xóm đều biết là đúng ba giờ rưỡi là lúc Immanuel Kant bước thoát khỏi nhà, mình khoác chiếc áo màu xám, tay cầm gậy trúc, đi về con phố Hàng Cây Chanh mà giờ đây mang tên Phố Triết Gia để tưởng niệm ông. Thật là một sự trái chiều giữa môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường bên phía ngoài và những tư tưởng bên trong con người đã làm quần hòn đảo lộn toàn toàn thế giới triết học! Nói đúng thực sự thì nếu những công dân nghe biết ý nghĩa thực sự của tư tưởng Kant thì họ còn kinh hoàng khi gặp ông hơn khi nhìn thấy đao phủ chuyên hành hình tử tội. Nhưng những người dân dân chất phác chỉ thấy ông là một vị giáo sư triết, và mỗi ngày ông đi ngang qua vào đúng giờ như thường lệ, họ đều chào ông như một người quen và chỉnh lại đồng hồ đeo tay đeo tay mang theo.[175]

Cuộc đời của Kant có vẻ như như bình lặng, nhưng từ này là không đúng nếu nói về những tư tưởng của ông. Thay vào đó, từ “cách mạng” thường được sử dụng khi nói về những ý tưởng lớn và thỏa sức tự tin của ông. Ảnh hưởng từ cuộc cách mạng Kant đến nền triết học là rất rộng vì sau khi ông qua đời vào năm 1804, triết học tân tiến thường được phân thành hai thời kỳ là “triết học trước Kant” và “triết học sau Kant”.[174]

Nhận thức luận của KantSửa đổi

Các loại phán đoánSửa đổi

Kiến thức luôn xuất hiện dưới dạng những phán đoán (de. Urteil, en. judgment), trong số đó một hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ được xác lập hoặc phủ định.[176] Do vậy, muốn làm sáng tỏ về tri thức của con người, ta phải khảo sát nhiều chủng loại phán đoán mà ta thực thi. Kant nhận định rằng có hai loại phán đoán và một trong số đó là “phán đoán phân tích” (de. analytisches Urteil), được xây dựng nhờ vào nguyên tắc xích míc. Chẳng hạn, “tất khắp khung hình độc thân đều không hề vợ/chồng” là một phán đoán phân tích vì xác lập điều ngược lại chắc như đinh sẽ dẫn đến xích míc.[176] Trong ví dụ này, vị từ “không hề vợ/chồng” đã được chứa trong chủ thể “những người dân dân độc thân” nên ta hoàn toàn hoàn toàn có thể đưa ra phán đoán chỉ bằng phương pháp phân tích những thuật ngữ đã được sử dụng.[177] Những phán đoán phân tích không cho ta thêm kiến thức và kỹ năng và kỹ năng về toàn toàn thế giới. Loại phán đoán còn sót lại: “phán đoán tổng hợp” (de. synthetisches Urteil), tuy nhiên, lại hoàn toàn hoàn toàn có thể làm được trách nhiệm này. Chẳng hạn, “những người dân dân độc thân trong phòng này đều cao hơn 1,7 mét” là một phán đoán tổng hợp vì nó tổng hợp chủ thể (‘những người dân dân độc thân trong phòng”) với vị từ (“cao hơn 1,7 mét”) hay nói cách khác là yếu tố lưu ý “cao hơn 1,7 mét” không được chứa sẵn trong chủ thể (“những người dân dân độc thân trong phòng này”). Phủ định những phán đoán tổng hợp cũng không khiến ra những xích míc về mặt logic.[178]

Bên cạnh hai loại phán đoán mà ta thực thi, Kant còn phân biệt hai loại tri thức mà ta có, tri thức tiên nghiệm và tri thức hậu nghiệm. Tri thức tiên nghiệm là loại tri thức hoàn toàn hoàn toàn có thể đã đã có được độc lập với kinh nghiệm tay nghề tay nghề, hiển nhiên là những phán đoán phân tích sẽ thuộc vào nhóm này.[179] Ta tránh việc phải có số liệu thực nghiệm để biết rằng phán đoán “toàn bộ những người dân dân độc thân đều không hề vợ/chồng” là đúng. Đối lập với tri thức tiên nghiệm là tri thức hậu nghiệm, loại tri thức chỉ đã đã có được khi tích lũy từ kinh nghiệm tay nghề tay nghề, in như phán đoán “những người dân dân độc thân trong phòng này đều cao hơn 1,7 mét” vậy, kết luận cho phán đoán này chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể tìm nhờ vào thực nghiệm.[178]

Việc phân loại như vậy đưa tới cho ta bốn loại phán đoán. Các loại phán đoán này sẽ tiến hành liệt kê ở đây kèm với ví dụ để làm rõ hơn:

Phân tích tiên nghiệm: Thường là những phán đoán xây dựng trên nguyên tắc xích míc. Ví dụ, “mọi vật thể đều phải có quảng tính” hoặc “mọi cha mẹ đều đã có con”.
Phân tích hậu nghiệm: Không tồn tại loại phán đoán này, một khi phán đoán là phân tích, chúng sẽ không còn hề được nhờ vào kinh nghiệm tay nghề tay nghề.
Tổng hợp hậu nghiệm: Phần lớn những phán đoán của ta khi quan sát hoặc trải nghiệm toàn toàn thế giới được xếp vào nhóm này, ví như: “Quả bóng này đang rơi” hoặc “Quả táo này còn tồn tại red color”.

Vấn đề phát sinh ở loại phán đoán ở đầu cuối: Tổng hợp tiên nghiệm. Làm sao hoàn toàn hoàn toàn có thể có loại phán đoán cho ta hiểu biết về toàn toàn thế giới (tổng hợp) mà đồng thời lại không tùy từng kinh nghiệm tay nghề tay nghề (tiên nghiệm) được? Nhưng Kant nhận định rằng có tồn tại những phán đoán như vậy. Ví dụ như phán đoán “7 + 5 = 12” là một phán đoán tổng hợp tiên nghiệm vì ta không thể phân tích khái niệm “5” và “7” để tìm ra “12”, hoặc một phán đoán tương tự là “Đoạn thẳng là khoảng chừng chừng cách ngắn nhất giữa hai điểm” khi khái niệm “ngắn” không được chứa sẵn trong “thẳng” nhưng ta vẫn biết điều này là đúng chuẩn. Phán đoán tổng hợp tiên nghiệm là một trong những chủ đề quan trọng của triết học Kant.[178]

Không gian và thời hạn: Những mô thức của giác quanSửa đổi

Hình bìa của tác phẩm Phê phán lý tính thuần túy, ấn bản năm 1781.

Không gian và thời hạn là hai đặc tính quan trọng và cơ bản nhất của những vật thể trong toàn toàn thế giới, do vậy, để tìm hiểu về phong thái con người hiểu về toàn toàn thế giới là xem xét cách mà con người trải nghiệm không và thời hạn.[180] Trước khi đi đến những lập luận của Kant, ta hoàn toàn hoàn toàn có thể làm một thí nghiệm tưởng tượng nhỏ: Ta hãy vô hiệu từng dụng cụ hoặc từng vật thể một trên toàn toàn thế giới này cho tới lúc không hề sót lại gì cả ngoài không khí, trạng thái “không hề gì cả” này xem ra vẫn hoàn toàn hoàn toàn có thể tưởng tượng được. Nhưng hãy tưởng tượng vật thể mà không hề không khí, in như thể tưởng tượng một chiếc hộp mà không hề ba chiều không khí vậy. Điều này là không thể thực thi được vì đặc tính không khí là khác với đặc tính và vật thể của cảm hứng. “Không gian” là một phương pháp để tâm trí trật tự hóa “cảm hứng” nhưng tự nó thì không phải là một cảm hứng: con người không thể trải nghiệm được “không khí” mà trải nghiệm những vật thể được cấu trúc về mặt không khí.[181] Kant gọi không khí là hình thái của những giác quan bên phía ngoài và thời hạn, với những lập luận tương tự, là hình thái của những giác quan bên trong.[182]

Học thuyết của Kant về không khí và thời hạn được đưa ra để lý giải tại sao toán học hoàn toàn hoàn toàn có thể đưa tới cho ta những phán đoán tổng hợp tiên nghiệm. Hình học, ví dụ điển hình, là môn khoa học để nghiên cứu và phân tích và phân tích về không khí còn số học, ít hợp lý hơn, là phương pháp để xử lý những số lượng nên có liên quan đến thời hạn. Bằng việc gắn bộ môn toán vào với không-thời hạn và đồng thời chỉ ra rằng: không-thời hạn là phương thức (hay hình thái, cấu trúc) phổ cập và thiết yếu trong cách ta kinh nghiệm tay nghề tay nghề về toàn toàn thế giới, Kant giữ lại được bản chất tiên nghiệm (“có trước kinh nghiệm tay nghề tay nghề”) của toán học mà vẫn đã cho toàn bộ toàn bộ chúng ta biết bộ môn này hoàn toàn hoàn toàn có thể phục vụ thêm thông tin về toàn toàn thế giới.[181]

Các phạm trù của KantSửa đổi

Kant nhận định rằng: Giác tính (en. Understanding) và cảm năng (en. Sense) là ngang hàng và không phụ thuộc với nhau trong việc thu nhận tri thức về toàn toàn thế giới, như Kant viết trong tác phẩm Phê phán lý tính thuần túy của ông:[183]

Ý niệm không hề nội dung thì rỗng tuếch, trực quan mà không hề khái niệm thì mù lòa…Giác tính không hoàn toàn hoàn toàn có thể tri nhận thứ gì, cảm năng không hoàn toàn hoàn toàn có thể nghĩ ra thứ gì. Chỉ từ sự hiệp nhất của chúng mà tri thức mới hoàn toàn hoàn toàn có thể phát sinh.

Bức tranh Chiều chủ nhật trên quần hòn đảo Grande Jatte, của họa sỹ Georges Seurat.

Như ta đã thấy về phong thái cảm hứng của ta được cấu trúc trong không khí và thời hạn ở trên, nhưng chỉ cảm năng và những hình thái của nhận thức là không đủ để lấy tới cho ta những trải nghiệm thường ngày như bàn, ghế hoặc quả táo. Nếu chỉ nhờ vào kĩ năng cảm nhận để trải nghiệm toàn toàn thế giới, ta sẽ thu được những cảm hứng định khu và rời rạc trong không khí và thời hạn (một chút ít ít màu, âm thanh, mùi vị, kết cấu) nhưng không phải tri thức toàn thể. Muốn đã đã có được tri thức (như bàn và ghế hoặc quả táo) thì nên phải có thêm những nguyên tắc để tổ chức triển khai triển khai và sắp xếp những cảm hứng thu được. Những nguyên tắc này thuộc vào kĩ năng của giác tính. Giác tính dữ thế dữ thế chủ động tổ chức triển khai triển khai những trải nghiệm thu sát hoạch sát hoạch được nhờ vào những khái niệm tiên nghiệm được gọi là những phạm trù; hay nói cách khác, những phạm trù thể hiện phương pháp tâm trí tổ chức triển khai triển khai những trải nghiệm.[184] Theo Kant, có tổng số 12 phạm trù được phân thành bốn nhóm đó là: Số lượng (đơn nhất, hầu hết, toàn thể), tính chất (thực tại, phủ định, số lượng số lượng giới hạn), quan hệ (thực thể và ngẫu nhiên, nhân quả, tương hỗ) và dạng thái (kĩ năng, hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ tồn tại, tất yếu).[185]

Và đến đây ta hoàn toàn hoàn toàn có thể tóm gọn được phần nào “Cuộc cách mạng Copernic” mà Kant đã tạo ra trong triết học. Nếu như những nhà duy nghiệm nhận định rằng tâm trí là thụ động khi trái chiều với toàn toàn thế giới và chỉ đơn thuần và giản dị là thu nhận những trải nghiệm mà nó đã đã có được; từ tầm nhìn này thì tri thức của ta phù phù thích phù thích hợp với những khách thể. Nhưng Kant (in như Copernic khi để Mặt Trời làm tâm thay thế cho vị trí của Trái Đất) đã quần hòn đảo ngược bức tranh thông thường, ông đã chỉ ra rằng, hoàn toàn hoàn toàn có thể, những khách thể phù phù thích phù thích hợp với tri thức của ta.[186] Các giác quan hoàn toàn hoàn toàn có thể thu nhận những trải nghiệm, nhưng để tạo ra bức tranh toàn toàn thế giới mà ta biết thì những trải nghiệm này nên phải được cấu trúc nhờ tâm trí. Có thể làm rõ yếu tố này khi ta quan sát bên tranh phía trên: giác quan sẽ thu nhận những chấm màu nhỏ li ti của tác phẩm, tiếp Từ đó tâm trí sẽ xử lý những trải nghiệm thu sát hoạch sát hoạch được thành những mảng màu, những hình dạng nhất định và cho ta cảm nhận về không khí hay phong cảnh đang rất được khắc họa. Như vậy, cả giác quan và lý trí đều góp thêm phần trong cách ta tri nhận toàn toàn thế giới. Bằng việc nhấn mạnh yếu tố yếu tố vai trò của toàn bộ giác tính và cảm năng, hoàn toàn hoàn toàn có thể coi Kant là người đã bắc được nhịp cầu nối giữa hai chủ nghĩa đã lâu ngày đối đầu trong nhận thức luận: chủ nghĩa duy lý và chủ nghĩa duy nghiệm.[186][187]

Siêu hình học của KantSửa đổi

Bức tranh khắc gỗ Flammarion đang miêu tả một người nhìn ra ngoài không khí và thời hạn. Với Kant, những thứ gì vượt ngoài không-thời hạn là không thể tri nhận với con người.

Khả năng để con người hoàn toàn hoàn toàn có thể tích lũy những thông tin của hiện thực vượt ra ngoài kinh nghiệm tay nghề tay nghề là vô cùng hạn chế, nếu không thích nói là bất khả thi. Tất cả những hiểu biết của ta về toàn toàn thế giới đều được cấu trúc trong không-thời hạn và được tổ chức triển khai triển khai nhờ những phạm trù của giác tính. Với kĩ năng trải nghiệm hữu hạn như vậy, tìm kiếm những hiện thực siêu nghiệm, vượt ngoài kinh nghiệm tay nghề tay nghề của con người thì cũng như thể nỗ lực nhảy thoát khỏi bộ da của chính mình vậy.[188]

Kant phân biệt hai loại toàn toàn thế giới. Con người chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể nhận thức được những khách thể trong toàn toàn thế giới khả giác (en. Phenomena). Hay nói cách khác, toàn toàn thế giới khả giác đó đó là toàn toàn thế giới mà ta vẫn đang sống và trải nghiệm, tuyên bố về một thứ gì vượt ngoài toàn toàn thế giới này là không rõ ràng.[188] Dù vậy, Kant vẫn nói về toàn toàn thế giới vượt trên những trải nghiệm của toàn bộ toàn bộ chúng ta, đó là toàn toàn thế giới khả niệm (còn được gọi là “toàn toàn thế giới thực tướng”, en. Noumena), toàn toàn thế giới của những “vật tự thể”.[189] Đúng như tên thường gọi, ta không thể trải nghiệm cũng như đưa ra những khái niệm thực chứng nào về toàn toàn thế giới này, nó tồn tại nhưng vượt ngoài phạm vi nhận thức của con người và tất yếu là vượt ngoài những phạm trù của giác tính. Con người hoàn toàn hoàn toàn có thể ý thức về yếu tố trình diện của những vật tự thể trong toàn toàn thế giới khả giác, nhưng không bao giờ hoàn toàn hoàn toàn có thể nhận thức về toàn toàn thế giới khả niệm.[188]

Luân lý học của KantSửa đổi

Trong nghành luân lý, Kant khởi đầu bằng phương pháp nhận định rằng, thứ duy nhất tốt đẹp không cần qua nhận định hoặc nhìn nhận là thiện chí (en. good will). Những điều sẽ là “tốt” khác ví như tài năng, thể lực, trí tuệ, tính cách,… đều hoàn toàn hoàn toàn có thể được sử dụng với những tiềm năng xấu. Thiện chí không sẽ là tốt vì những gì nó đạt được (in như tài năng…), tự nó đã là cái tốt.[190]

Hai điều tràn ngập tâm tư nguyện vọng nguyện vọng với việc ngưỡng mộ và kính sợ luôn luôn mới mẻ và ngày càng tăng mọi khi nghĩ đến, đó là: khung trời đầy sao trên đầu tôi và quy luật đạo đức ở trong tôi.[191]

Immanuel Kant

Vậy lúc nào thì một ý chí sẽ là thiện chí? Đến đây ta sẽ cần đào sâu về khái niệm trách nhiệm và trách nhiệm (de. Pflicht, en.duty). Thực hiện trách nhiệm và trách nhiệm nghĩa là thể hiện thiện chí trong cả trong những nghịch cảnh.[190] Kant phân biệt giữa “hành vi phù phù thích phù thích hợp với trách nhiệm và trách nhiệm” và “hành vi có động lực từ trách nhiệm và trách nhiệm”.[192] Một chủ quán không bao giờ lừa dối người tiêu dùng về để giữ gìn uy tín trong làm ăn là ví dụ về hành vi phù phù thích phù thích hợp với trách nhiệm và trách nhiệm. Tuy nhiên, theo Kant, những hành vi này sẽ không còn hề còn mức giá trị về mặt đạo đức. Giá trị đạo đức được thể hiện khi một người thao tác tốt với động cơ không phải từ những tiềm năng (như thể “giữ gìn uy tín trong làm ăn”) mà từ chính trách nhiệm và trách nhiệm: ví như một người dù đang không hề hứng thú gì với môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường và rất muốn chết nhưng vẫn giữ gìn mạng sống để phù phù thích phù thích hợp với những quy luật đạo đức.[190] Việc đặt trọng tâm vào những trách nhiệm và trách nhiệm khiến luân lý học của Kant được xếp vào nhóm luân lý trách nhiệm và trách nhiệm (trách nhiệm và trách nhiệm luận, deontology), tương phản với luân lý tiềm năng luận (teleology) hoặc hệ quả luận (consequentialism).[193]

Những quy luật đạo đức là những quy luật hướng dẫn cho hành vi của toàn bộ toàn bộ chúng ta. Những luật này hoàn toàn hoàn toàn có thể được trình diện cho ta dưới dạng những mệnh lệnh thức. Kant chia mệnh lệnh thức làm hai loại. Loại thứ nhất được gọi là lệnh thức giả định, ở dạng tổng quát thì chúng sẽ đã có được dạng: “Nếu bạn muốn X thì hãy làm Y”, ví như “Nếu muốn mọi người đối xử tốt với mình thì hãy thân thiện với mọi người”. Tuy nhiên, in như đã chỉ ra ở trên, những lệnh thức kiểu như vậy này sẽ không còn hề thể là những luật đạo đức vì chúng vẫn còn đấy đấy hướng tới một số trong những trong những tiềm năng nhất định, dù tiềm năng ấy xứng danh.[193] Theo Kant, những quy luật đạo đức được trình diện cho ta dưới dạng những lệnh thức tuyệt đối (en. categorical imperative) và vì không hướng tới tiềm năng nhất định nào, chúng sẽ đã có được dạng “Làm X!” Những quy luật đạo đức này in như những quy luật trong toán học, ví như “2 + 2 x 2 = 6”, chúng là đúng với mọi người, mọi thời hạn, trong mọi trường hợp và dù có thích kết quả hay là không thì ta phải tuân theo nếu còn tồn tại lý trí.[193]

Dù hoàn toàn hoàn toàn có thể được diễn tả theo những phương pháp rất rất khác nhau để nhấn mạnh yếu tố yếu tố vào những khía cạnh rất rất khác nhau, chỉ có một lệnh thức tuyệt đối là:[194][195]

Chỉ nên hành xử theo phương châm mà thông thông qua đó, bạn hoàn toàn hoàn toàn có thể muốn phương châm đó trở thành một quy luật phổ quát.

Ta hoàn toàn hoàn toàn có thể làm rõ lệnh thức qua một ví dụ. Tưởng tượng rằng ta đang cạn vốn và ta sẽ đi vay tiền dù biết rằng sẽ không còn hề hoàn toàn hoàn toàn có thể hoàn trả số tiền đã mượn. Phương châm mà ta đã hành vi ở đấy là: “Khi nào cạn túi, ta sẽ đi mượn tiền và hứa trả lại dù biết rằng điều này (hoàn trả tiền) là không thể thực thi được”. Một cách có lý trí, ta không thể thành thực mong ước phương châm này được sử dụng bởi toàn bộ mọi người (“trở thành quy luật phổ quát”) vì như vậy thì toàn bộ khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống hứa hoặc cam kết sẽ hoàn toàn sụp đổ.[195] Do vậy, việc vay tiền trong trường hợp này đã vi phạm vào lệnh thức và không phải là hành vi đạo đức. Ta hoàn toàn hoàn toàn có thể từng phát hiện lệnh thức này của Kant thấp thoáng trong những câu nói thường ngày: “Nếu ai mà cũng làm như vậy thì sao?” hoặc trong Phúc Âm có viết: “…hễ điều chi mà những ngươi muốn người ta làm cho mình, thì cũng hãy làm điều này cho họ…”[194][196] Lời của Kant về đạo đức sẽ còn vang vọng lâu dài trong nghành nghề nghề luân lý học và là một cách tiếp cận có ảnh hưởng riêng với những yếu tố đạo đức, trong cả trong hiện tại.[197][198]

Triết học thế kỷ 19Sửa đổi

Rất khó để tóm lược những tư tưởng của triết học trong thế kỷ 19 thành một chủ đề hầu hết xuyên thấu, rõ ràng. Triết học thời kỳ này in như nhiều nhánh suối tỏa ra từ một dòng sông chính và dòng sông đó đó đó là khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học đồ sộ và phức tạp mà Kant để lại. Nhiều nhà triết học vào thời kỳ sau-Kant tiếp tục nghiên cứu và phân tích và phân tích và tăng trưởng một số trong những trong những những tư tưởng tinh lọc trong những khu khu công trình xây dựng xây dựng của ông, trong lúc vô hiệu hoặc xử lý và xử lý những xích míc trong khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống này.[199]

Những người trực tiếp thừa kế di sản của Kant là những nhà triết học duy tâm Đức. Nhìn tổng thể, chủ nghĩa duy tâm muốn đề cập lý thuyết rằng mọi vật phải được hiểu trong sự tùy từng một thực thể tâm trí hoặc ý thức nào đó. Dù tiếp thu ảnh hưởng của Kant, nhiều nhà duy tâm người Đức không đống ý với những số lượng số lượng giới hạn nghiêm ngặt mà Kant nêu lên cho tâm trí con người cũng như quan điểm nhận định rằng con người không thể trải nghiệm được toàn toàn thế giới đích thực.[200] Một số nhà triết học thuộc vào trường phái này hoàn toàn hoàn toàn có thể kể tới như Fichte, Schelling nhưng nổi trội hơn hết là Hegel.[201] Schopenhauer lại chối bỏ khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học của Hegel và đưa ra cách lý giải khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học Kant có kết phù thích phù thích hợp với những yếu tố từ những tôn giáo phương Đông. Vài chục năm tiếp theo khi Hegel qua đời, phái Hegel trẻ xuất hiện, họ nghiên cứu và phân tích và phân tích và tăng trưởng những di sản theo những hướng rất rất khác nhau. Người nổi trội nhất trong số họ là Karl Marx, một nhà triết học theo đường lối duy vật chứ không phải duy tâm.

Thế kỷ 19 cũng ghi dấu sự Ra đời của chủ nghĩa hiện sinh. Chủ nghĩa này xuất hiện với hai nhánh hoàn toàn rất rất khác nhau, một bên là Kierkegaard với chủ nghĩa hiện sinh tôn giáo và bên kia là Nietzsche, ông tổ của hiện sinh vô thần. Cả hai triết gia này đều sử dụng và triển khai một khía cạnh trong khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học của Kant để tăng trưởng những tư tưởng của tớ.[200] Dù rất khác lạ trong cách tiếp cận, triết học của tớ đều phải có điểm chung là triệu tập vào chính con người và môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường của con người chứ không phải là “hiện thực tối hậu” hay những thứ xa xôi, trừu tượng.[202][203] Với gốc rễ từ thế kỷ 19, chủ nghĩa hiện sinh dần sinh trưởng và thực sự nở rộ vào thế kỷ 20, trở thành một trào lưu triết học có ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều mặt của xã hội.

Ở phía bên kia eo biển Manche, nổi trội trong nền triết học Anh Quốc vào thời kỳ này là chủ nghĩa công lợi, tiếp nối những giá trị từ chủ nghĩa duy nghiệm. Hai đại diện thay mặt thay mặt thay mặt thay mặt nổi tiếng nhất cho chủ nghĩa triết học này là Jeremy Bentham và John Stuart Mill. Dù hoàn toàn hoàn toàn có thể không chịu ràng buộc trực tiếp, họ quá nhiều đã và đang tiếp nhận những giá trị triết học từ Kant.[199] Trong thời kỳ mà Cách mạng Pháp và Cách mạng công nghiệp vẫn đang để lại những dư chấn thỏa sức tự tin, Bentham và Mill mong ước cải tổ xã hội bằng khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học của tớ.[204]

Các nhà duy tâm ĐứcSửa đổi

FichteSửa đổi

Johann Gottlieb Fichte sinh vào năm 1762 tại Đức. Mặc dù vô cùng ngưỡng mộ Kant, Fichte nhận định rằng triết học Kant có một điểm không ngặt nghèo mấu chốt. Kant luôn nói rằng những trải nghiệm của ta được gây ra (hoặc là “sự trình diện”) bởi những vật tự thể, thứ mà ta không bao giờ hoàn toàn hoàn toàn có thể tóm gọn được. Nhưng cũng chính Kant đã nói rằng ý niệm nhân quả chỉ hoàn toàn hoàn toàn có thể vận dụng trong toàn toàn thế giới khả giác. Nói cách khác, nhận định rằng những vật tự thể gây ra những trải nghiệm của ta là không thống nhất về mặt lập luận.[205]

Mâu thuẫn này hoàn toàn hoàn toàn có thể được xử lý và xử lý ra làm thế nào? Một cách xử lý và xử lý là được được cho phép quan hệ về nhân quả hoàn toàn hoàn toàn có thể vượt quá toàn toàn thế giới khả giác và được được cho phép những vật tự thể gây ra trải nghiệm của toàn bộ toàn bộ chúng ta. Đây là con phố của chủ nghĩa giáo điều (en. Dogmatism), nhận định rằng nền móng cho những kinh nghiệm tay nghề tay nghề của ta là một hiện thực ngoại tại, độc lập (in như những vật tự thể của Kant). Cách xử lý và xử lý thứ hai là gạt bỏ những vật tự thể và nhận định rằng kinh nghiệm tay nghề tay nghề được tạo ra bởi chính tâm thức. Lúc này, nền móng cho những trải nghiệm của ta sẽ tiến hành tìm thấy ở trong bản thể của chính mình chứ không ở một hiện thực ngoại tại nào khác. Đây là con phố của chủ nghĩa duy tâm. Fichte đã lựa lựa chọn cách xử lý và xử lý thứ hai và đưa ông trở thành cha đẻ của chủ nghĩa duy tâm Đức.[206]

Fichte lý giải rõ hơn tại sao ông đưa bản thể (hay bản ngã) trở thành nền tảng cho kinh nghiệm tay nghề tay nghề. Đằng sau toàn bộ trải nghiệm mà ta có đều là bản ngã. Khi tiếp xúc với toàn toàn thế giới, ta không riêng gì có đơn thuần chụp lại những rõ ràng, thông tin vô hồn một cách thụ động; ngược lại, ta phân tích và nhào nặn toàn toàn thế giới theo một phương pháp để nó có ý nghĩa với ta (điều này cũng tương tự như ta gán những Phạm trù của Kant khi tri nhận về toàn toàn thế giới). Fichte nhận định rằng toàn thể toàn toàn thế giới này là thành phầm của một Tinh thần vũ trụ hoặc Bản ngã tuyệt đối duy nhất, còn ý chí hay tâm thức của từng người đó đó là biểu lộ của Tinh thần tuyệt đối này. Thế giới do vậy không phải là tập hợp của những thứ cứng đờ được tổ chức triển khai triển khai trong không-thời hạn mà là một quy trình năng động, có tính tinh thần với việc tham gia của toàn bộ con người.[207]

HegelSửa đổi

Chân dung Hegel vẽ bởi Bürkner. Đây là một trong những bức chân dung khan hiếm thể hiện sự tự tin của nhà triết học.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel sinh ra tại Stuttgart vào năm 1770, cũng là năm mà Beethoven Ra đời và Kant được chỉ định làm giáo sư ở ĐH Königsberg. Hegel theo học thần học tại trường Đại học Tübingen.[208] Những giáo sư từng dạy Hegel nhận xét rằng ông chỉ là một học viên trung bình và kĩ năng tóm gọn triết học thì cũng rất tầm thường. Thú vị thay, những học giả ngày này đều công nhận rằng Hegel là một trong những nhà triết học xuất sắc nhất trong thời kỳ tân tiến. Năm 1807, Hegel xuất bản khu khu công trình xây dựng xây dựng để đời, Hiện tượng học tinh thần, tác phẩm đã nâng tầm ông lên vị trí thống trị trong nền triết học Đức.[209] Năm 1816, Hegel được chỉ định làm giáo sư tại trường Đại học Heidelberg; trong thời hạn này, ông cũng xuất bản một khu khu công trình xây dựng xây dựng lớn khác là Khoa học Logic.[206] Năm 1818, Hegel nhận giảng dạy triết học tại trường Đại học Berlin, vị trí vốn đã trống Tính từ lúc lúc Fichte qua đời năm 1814. Năm 1829, Hegel được chỉ định làm hiệu trưởng của trường và giữ chức vụ này cho tới lúc qua đời một năm tiếp Từ đó vì dịch bệnh.[208] Tương truyền, lời nói ở đầu cuối của ông trước lúc ra đi là: “Chỉ có một người hiểu tôi, và người ấy cũng không hiểu tôi nốt.”[210]

Hegel chịu ràng buộc thỏa sức tự tin từ siêu hình học của Kant tuy nhiên ông bác bỏ quan điểm nhận định rằng những trải nghiệm của con người được gây ra bởi một toàn toàn thế giới khả niệm (en. noumena) không thể cảm nhận được. Thay vì đồng ý sự tồn tại của một toàn toàn thế giới tách biệt khỏi mọi tri giác như vậy, Hegel nhận định rằng: ý thức đang cấu trúc hiện thực đó đó là hiện thực, không hề gì vượt ngoài nó cả.[211] Nhưng Hegel không sở hữu và nhận định rằng ý thức đứng im và nhờ vào những nền tảng không bao giờ thay đổi, như những Phạm trù của Kant, mà chính nó cũng biến hóa không ngừng nghỉ nghỉ cùng với việc biến hóa của toàn toàn thế giới. Ý thức không riêng gì có đơn thuần là những gì ta nhận thức được mà tự nó cũng là một phần trong tiến trình tăng trưởng. Quá trình tăng trưởng này còn tồn tại tính biện chứng (en. dialectic), một khái niệm triết học có ý nghĩa rất độc lạ trong triết học của Hegel.[212]

Mỗi bộ phận của triết học là một hoàn thiện về mặt triết học, tự nó là một vòng tròn khép kín và hoàn hảo nhất nhất. […] Mỗi vòng tròn, chính bới nó là một tổng thể thực, phá bỏ những số lượng số lượng giới hạn được áp đặt bởi phương tiện đi lại đi lại đặc biệt quan trọng quan trọng của nó, và tạo ra một vòng tròn rộng hơn. Toàn bộ triết học Theo phong thái này in như vòng tròn của những vòng tròn.[213]

G. W. F. Hegel

Khái niệm biện chứng là cách mà Hegel biện giải về yếu tố tăng trưởng của mọi vật, trong số đó có ý thức. Ngày nay, phép biện chứng của Hegel thường được mô tả bằng quy mô có ba phần: thứ nhất, một ý tưởng khởi điểm sẽ tiến hành đưa ra, gọi là chính đề (en. thesis); ý tưởng này sẽ gặp phải sự đối nghịch từ phản đề (en. antithesis), sự xử lý và xử lý xích míc từ hai ý tưởng này sẽ dẫn đến một ý niệm toàn vẹn và tổng thể hơn gọi là hợp đề (en. synthesis). Chính hợp đề này sẽ trở thành một chính đề tiếp theo và quy trình cứ lặp lại liên tục như vậy. Ta hoàn toàn hoàn toàn có thể nêu một ví dụ để làm rõ hơn quy trình này. Nhà triết học Hy Lạp cổ đại Parmenides nhận định rằng toàn bộ mọi thứ đều phải có tính chất vĩnh hằng và không bao giờ thay đổi. Ý tưởng đối nghịch với ý tưởng này tới từ Heraclitus, ông nhận định rằng: vạn vật đều vận động và biến chuyển không bao giờ ngừng. Cả hai lý thuyết này đều không hoàn thiện cũng như đều tiềm ẩn trong mình những điểm bất hợp lý. Sự tổng hợp của hai ý tưởng này được tìm thấy ở Plato khi ông nhận định rằng: có một khía cạnh của toàn toàn thế giới là không bao giờ thay đổi (toàn toàn thế giới của những Ý niệm hoặc Mô thức) và một khía cạnh của toàn toàn thế giới luôn luôn biến hóa (toàn toàn thế giới vật lý thông thường). Như vậy, từ hai ý tưởng ban đầu đã dẫn đến một ý tưởng hoàn thiện hơn và như lịch sử đã chỉ ra, ý tưởng mới sẽ lặp lại quy trình và tiếp tục tăng trưởng.[214]

Dù quy mô ba phần này là một cách lý giải dễ tóm gọn được được cho phép biện chứng của Hegel, ta nên phải lưu ý hai điều. Một là, bản thân Hegel rất ít khi sử dụng những khái niệm như chính đề, phản đề và hợp đề; trên thực tiễn đấy là những thuật ngữ mà nhà triết học đi trước ông, Fichte, thường sử dụng. Hai là, quy trình biện chứng không nhất thiết phải đi theo con phố xích míc giữa hai ý tưởng như đã nêu, hoàn toàn hoàn toàn có thể ý tưởng thứ nhất đã chứa trong tâm nó những phi lý nhất định, hoặc hai ý tưởng hoàn toàn hoàn toàn có thể tương hỗ lẫn nhau để hình thành một ý tưởng hoàn thiện hơn.[214]

Nghiên cứu về vai trò của lịch sử là một trong những điểm quan trọng trong triết học của Hegel. Trong hình là tranh vẽ lễ đăng quang của Napoléon Bonaparte.

Một điều quan trọng khác mà Hegel đạt được trong khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học của ông là xem xét về vai trò của lịch sử.[215] Khác với những quan điểm trước đó nhận định rằng ý thức tồn tại riêng không liên quan gì đến nhau và không thay đổi theo thời hạn, triết học của Hegel nhấn mạnh yếu tố yếu tố chủ nghĩa lịch sử (en. Historicism) và nhận định rằng tư tưởng hay ý niệm phải là thành phầm của thời đại và không thể tách chúng thoát khỏi toàn cảnh cũng như tình hình lịch sử.[211] Nếu nhìn thoáng qua lịch sử triết học, ta hoàn toàn hoàn toàn có thể sẽ thấy đó không là gì ngoài một tập hợp của những tư tưởng rất rất khác nhau và chứa đầy những lỗ hổng. Song Hegel nhận định rằng, quy trình này cũng tiềm ẩn logic và tiềm năng, không hề quy trình nào hoàn toàn hoàn toàn có thể tách rời với tổng thể vì mỗi ý tưởng là tiền đề thiết yếu cho ý tưởng tiếp theo.[216] Cũng in như quả táo không thể tự nhiên xuất hiện từ đất, nó phải trải qua vô số quy trình Tính từ lúc lúc khởi đầu được gieo hạt cho tới lúc đơm hoa kết trái, những tư tưởng hoàn thiện hơn cũng trải qua một quy trình lịch sử lâu dài với nguyên vật tư là những tư tưởng sơ khai trước đó.[215] Như vậy, sự tăng trưởng trong lịch sử triết học là một sự tăng trưởng có tính biện chứng. Giống như một mảnh giấy gấp đang từ từ được mở ra, ta không thể biết mảnh giấy thực sự viết gì cho tới lúc nó được lật mở, cũng như không thể biết kết thúc của mảnh giấy là gì, nhưng ta biết về phương pháp (hay cấu trúc) mà nó sẽ tiến hành mở ra.[211] Lịch sử cũng vậy, đó không phải chỉ là những sự kiện ngẫu nhiên liên tục hết cái này đến cái khác ví như ta thoạt nhìn qua, phía dưới nó, như Hegel nói, ẩn chứa những cấu trúc và tiềm năng nhất định.[216]

SchopenhauerSửa đổi

Bức biếm họa vẽ Schopenhauer và chú chó poodle của ông, đấy là tác phẩm của Wilhelm Busch.

Schopenhauer sinh vào năm 1788 trong một mái ấm mái ấm gia đình khá giả ở Danzig, nay là Gdansk thuộc giang sơn Ba Lan, và được kỳ vọng là sẽ trở thành một thương nhân in như cha mình. Năm 1805, cha của ông qua đời, Schopenhauer dừng làm viêc và theo học ĐH ngành triết học và tâm ý học.[217] Trong khoảng chừng chừng giữa năm 1814 và 1818, ông xây dựng tác phẩm triết học để đời của tớ, Thế giới như thể Ý chí và Biểu hiện (en. “The World as Will and Representation”, de. “Die Welt als Wille und Vorstellung”).[218] Năm 1820, ông đã đã có được vị trí giảng dạy tại Berlin; tin vào sự thiên tài của tớ, Schopenhauer nhất quyết sắp xếp thời hạn bài giảng của ông trùng với Hegel. Đây không phải là một ý tưởng hay, Hegel vốn đã nổi tiếng riêng với những học viên và trong lúc giảng đường của Hegel chật kín người thì không hề ai tới dự những buổi giảng bài của Schopenhauer.[219] Ông tiếp Từ đó rời khỏi trường ĐH và sống phần đời còn sót lại bằng số tiền thừa kế. Schopenhauer qua đời năm 1860.[219]

Sử dụng siêu hình học của Kant làm xuất phát điểm, Schopenhauer xây hình thành khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học của ông về toàn toàn thế giới. Ông bám theo quan điểm của Kant khi chia toàn toàn thế giới thành hai phần: phần mà ta hoàn toàn hoàn toàn có thể nhận thức được qua những giác quan và phần của những “vật tự thân” hay “thực tướng”.[220] Song tại đây có một điểm khác lạ quan trọng, Schopenhauer không sở hữu và nhận định rằng hai phần này thuộc về hai toàn toàn thế giới tách biệt nhau in như Kant (“toàn toàn thế giới khả giác” và “toàn toàn thế giới khả niệm” như đã nói ở trên) mà coi chúng chỉ là hai phương diện của hiện thực toàn toàn thế giới duy nhất. Hai phương diện này đó đó là cái mà ông gọi là “Ý chí” và “Biểu hiện”.[217]

Thế giới của “Biểu hiện” là toàn toàn thế giới mà ta đang trải nghiệm mỗi ngày. Tất cả những vật mà ta nhìn thấy hay cảm nhận được, ví như bàn và ghế, cây cối hay âm thanh bên phía ngoài, đều là những biểu lộ của toàn toàn thế giới được đem lại qua những giác quan của ta.[219] Nhưng in như Kant, Schopenhauer tin rằng toàn toàn thế giới này ẩn chứa một hiện thực bí hiểm hơn đằng sau. Ông gọi đó là “Ý chí”, một loại “nguồn tích điện” có chứa trong toàn bộ những thực thể trên trần gian này. Nhờ Ý chí này mà thực vật và thú hoang dã hoàn toàn hoàn toàn có thể sinh trưởng, nam châm hút hút luôn luôn chỉ về phía Bắc, những tinh thể mọc thành những kết cấu của tớ và còn nhiều hơn nữa thế nữa thế nữa; Ý chí đơn thuần và giản dị là tồn tại ở mọi nơi trong toàn toàn thế giới này.[221] Dù toàn toàn thế giới mà ta trải nghiệm là toàn toàn thế giới của Biểu hiện, ta cũng hoàn toàn hoàn toàn có thể thoáng cảm nhận được toàn toàn thế giới của Ý chí này. Một ví dụ đơn thuần và giản dị là ta hãy thử dừng đọc và đặt tay lên trán; hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi của cánh tay là hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ hoàn toàn hoàn toàn có thể quan sát được (in như vậy giới Biểu hiện) nhưng bên trong, chính ý chí (hay ý muốn) của ta gây mới nên hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi như vậy (in như vậy giới Ý chí).[221]

Schopenhauer đã nghiên cứu và phân tích và phân tích tác phẩm Bhagavad Gita (“Chí tôn ca”) của Ấn Độ.

Nhưng ta cần nhớ rằng, Ý chí (viết hoa) mà Schopenhauer nói tới khác với “ý chí” theo nghĩa ta thường hiểu, nó không hề có phương hướng hay tiềm năng gì cả. Và tại điểm này, chủ nghĩa bi quan của ông được thể hiện: Schopenhauer nhận định rằng con người hoàn toàn vô vọng trước một lực vô hướng và vô tiềm năng như vậy.[222] Ông nhận định rằng chính Ý chí này đứng sau những ham muốn của con người và thôi thúc ta phục vụ nó. Chúng ta ra sức tìm kiếm niềm sung sướng, nếu như mong ước thì ta hoàn toàn hoàn toàn có thể cảm thấy thỏa mãn nhu cầu nhu yếu nhưng nếu không, ta sẽ chìm vào trong đau khổ và vô vọng; hành trình dài dài này sẽ không còn hề tốt cũng không xấu, nó vô nghĩa.[220]

Lối thoát cho vòng xoáy luẩn quẩn này, theo Schopenhauer, là ta hãy buông bỏ cái ý chí mong ước thỏa mãn nhu cầu nhu yếu và kiếm tìm. Thêm vào đó, ta hoàn toàn hoàn toàn có thể tìm kiếm nụ cười trong nét tươi tắn, nhất là âm nhạc vì đấy là dạng nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp và thẩm mỹ và làm đẹp và làm đẹp không trực tiếp khắc họa toàn toàn thế giới. Cũng từ siêu hình học của tớ, ông cũng xây dựng một khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống đạo đức rất đáng để để ngạc nhiên nếu xét đến tính cách chán ghét con người của ông: chính vì toàn bộ con người và vạn vật đều là một phần của một Ý chí phổ quát to lớn, toàn bộ toàn bộ chúng ta cần đồng cảm và có lòng trắc ẩn khi đối xử với nhau và với muôn vật: sự thiện hảo sẽ phát sinh khi ta nhận ra mình là một phần của khối đại đồng này.[220] Đến đây, ta thấy rằng triết học của Schopenhauer có những điểm tương tự với cấc tư tưởng và tôn giáo phương Đông (nhất là Phật giáo và lòng từ bi); đây không phải là một sự trùng hợp vì khác với những triết gia khác, Schopenhauer đọc rất kỹ về triết học phương Đông. Trên bàn thao tác của Schopenhauer, phía dưới bức chân dung vẽ Kant, đó đó là một bức tượng phật phật Phật.[219]

Nhà duy vật biện chứngSửa đổi

Trong cuộc cách mạng ấy, những người dân dân vô sản chẳng mất gì hết, ngoài những xiềng xích trói buộc họ. Họ sẽ giành được cả toàn toàn thế giới.

Vô sản toàn bộ những nước, đoàn kết lại!

K. Marx và F. Engels, trích trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản [223]

Triết học về chính trị của Marx Ra đời khi nghiên cứu và phân tích và phân tích về cuộc Cách mạng Công nghiệp đang trình làng tại nước Anh.

Karl Marx sinh vào năm 1818 trong một mái ấm mái ấm gia đình tại Trier, nay thuộc nước Đức. Năm 18 tuổi, Marx đến học luật tại Đại học Bonn, nơi ông gặp người vợ tương lai là Jenny von Westphalen; tiếp Từ đó, ông tiếp tục theo học tại Đại học Berlin.[224] Marx sống phần lớn môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường trong nghèo khổ, phải di tán nhà đến Paris, Brussel và ở đầu cuối là Luân Đôn. Người bạn thân của ông là Friedrich Engels luôn tương hỗ kinh tế tài chính tài chính cho mái ấm mái ấm gia đình Marx tuy nhiên họ hiếm khi có đủ tiền để sống. Gia đình Marx luôn ở trong tình trạng thiếu thốn, lạnh và không đủ ăn; thảm kịch hơn hết là ba người con của ông đã mất trước lúc tới tuổi trưởng thành.[225] Trong tình hình cùng cực như vậy, Karl Marx vẫn phát hành một lượng đồ sộ những nội dung nội dung bài viết, sách, báo (tương tự với mức chừng 50 quyển sách dày) với tác phẩm nổi tiếng nhất là bộ Tư bản. Marx qua đời trong cảnh không quê nhà tại tuổi 64, đám tang của ông chỉ có 11 người đến dự.[224] Hiếm người vào thời hạn lúc đó hoàn toàn hoàn toàn có thể tưởng tượng được rằng, tư tưởng của Marx rồi sẽ làm chấn động toàn toàn thế giới một thế kỷ sau.

Phần nổi trội và có lẽ rằng rằng được nhiều người nghe biết nhất trong triết học của Marx là phần ông nói về chính trị và những động lực biến hóa của lịch sử. Triết học chính trị của Marx Ra đời khi ông xem xét đến những hậu quả mà cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ nhất đang tạo ra ra cho những người dân dân lao động. Làn khói đen kịt từ nhà máy sản xuất sản xuất che đi khung trời và phủ lên khắp nơi một lớp bồ hóng; trong những tòa nhà này, đàn ông, phụ nữ và trẻ con phải thao tác trong mức chừng 14 giờ đồng hồ đeo tay đeo tay với Đk lao động rất là nguy hiểm. Điều kiện y tế tại những nơi này chỉ ở tại mức tối thiểu và người thao tác cũng chỉ nhận được mức lương bèo bọt, có lẽ rằng rằng chỉ đủ để giữ cho bản thân mình mình không chết đói. Trong khi đó, chủ của những nhà máy sản xuất sản xuất này ngày càng giàu lên; họ thu được thêm tiền vốn (hay tư bản, capital) và tiếp tục sử dụng nó để làm tăng lợi nhuận. Những ông chủ sở hữu đất đai, máy móc và một mặt nào đó là cả con người lao động, còn những công nhân thì không hề trong tay bất kể thứ gì.[226]

Từ quan sát hiện thực này, Marx đã đưa ra một khái niệm quan trọng, giai cấp, để nói về những nhóm người rất rất khác nhau về quyền lợi kinh tế tài chính tài chính-xã hội, được định hình bởi quan hệ với tài sản và phương thức sản xuất của tớ. Kế thừa những tư tưởng kinh tế tài chính tài chính của Adam Smith, Marx nhận định rằng, trao đổi thành phầm & thành phầm & hàng hóa đã định hình con người trong xã hội: trình độ (hay vị trí) của một người trong chuỗi marketing thương mại này (ông chủ, công nhân,…) sẽ quyết định hành động hành vi đến nơi ở, món ăn, cái mặc của một người; nó cũng quyết định hành động hành vi luôn là họ sẽ đã có được chung quyền lợi với ai và xung đột với ai trong xã hội.[227] Sau cùng, điều này sẽ dẫn đến việc hình thành của những giai cấp khác lạ, gắn chặt trong những xích míc với nhau. Marx nhận định rằng có hai giai cấp là giai cấp tư sản và giai cấp vô sản: trong lúc giai cấp tư sản sở hữu của cải, công cụ, nhà máy sản xuất sản xuất và những làm ăn (như đã nhắc tới ở trên) thì giai cấp vô sản hầu như không sở hữu được gì.[226]

Cách mạng Tháng Mười Nga là một bước chuyển lớn của lịch sử. Sự xây dựng nhà nước Liên bang Xô Viết được cho là đã một phần hiện thực hóa xã hội mà Marx đã chỉ ra.

“Lịch sử của mọi xã hội từng có cho tới nay”, Marx nói: “là lịch sử đấu tranh giai cấp.”[228] Tới đây, ta sẽ cần nhắc tới Hegel, vì Marx thừa kế một lương không nhỏ những lý luận của Hegel khi ông xây dựng lý thuyết về yếu tố tăng trưởng của toàn toàn thế giới. Song có một điểm khác lạ quan trọng giữa hai người, nếu như Hegel nhận định rằng tiến trình của lịch sử qua vô số chu kỳ luân hồi luân hồi biện chứng là hiện thân cho việc tăng trưởng của Tinh thần toàn toàn thế giới (Geist) thì Marx phủ định hoàn toàn mặt tinh thần này và nhận định rằng: tiến trình lịch sử là yếu tố tăng trưởng thực sự của toàn toàn thế giới, gắn sát với hiện thực vật chất.[227] Chính vì vậy mà Marx được gọi là một nhà duy vật biện chứng. Và in như xích míc chính đề-phản đề sẽ tạo ra một hợp đề hoàn thiện hơn như ta đã nói trong biện chứng Hegel, xích míc giữa hai giai cấp sẽ dẫn đến một sự kiện lớn, một cuộc cách mạng. Từ cuộc cách mạng này, chủ trương tư bản và những ách áp bức lên trên người dân sẽ chấm hết, một xã hội mới sẽ tiến hành sinh ra.[229][230]

Xã hội mới mà Marx tưởng tượng ra là một xã hội lý tưởng và có phần tương tự với Utopia của More. Xã hội mới này sẽ không còn hề hề những giai cấp đối đầu với nhau và sẽ không còn hề cần một “nhà nước” để trấn áp những dân cư tại đây. Mọi người dân sẽ là người chủ đích thực và được sở hữu công tài sản cũng như công cụ sản xuất, họ sẽ góp sức hết mình cho xã hội và xã hội sẽ chu cấp những nhu yếu của tớ; “tuân theo kĩ năng, hưởng theo nhu yếu” là tầm nhìn của Marx.[230][231] “Các nhà triết học mới chỉ nghiên cứu và phân tích và phân tích về toàn toàn thế giới, yếu tố là phải thay đổi nó”, Marx viết. Và quả thực, triết học của Marx đã làm thay đổi toàn toàn thế giới. Tư tưởng của ông là nguồn cảm hứng cho cách mạng vô sản trên toàn toàn thế giới, với phát súng mở màn là Cách mạng tháng Mười tại Nga, và là một lực quan trọng trong việc định hình toàn toàn thế giới vào thế kỷ 20 sắp đến.[232]

Sự Ra đời của chủ nghĩa hiện sinhSửa đổi

KierkegaardSửa đổi

Tôn giáo (nhất là Ki-tô giáo) đóng một vai trò quan trọng trong môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường và triết học của Kierkegaard.

Nhà triết học người Đan Mạch Søren Kierkegaard (18131855) thường sẽ là cha đẻ của chủ nghĩa hiện sinh. Giống như Schopenhauer, ông không thích khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học của Hegel. Kierkegaard nhận định rằng, việc gắn toàn bộ quả đât trong một tiến trình bất khả kháng của lịch sử khiến là coi nhẹ vai trò của từng thành viên. Kierkegaard phác thảo ra một hành trình dài dài tâm linh cho từng người, nhưng khác với Schopenhauer: hành trình dài dài này sẽ không còn hề phải để ta buông bỏ đậm đậm cá tính, hòa nhập vào Ý chí chung mà hoàn toàn đối nghịch, đấy là con phố để ta xác lập tính thành viên của tớ.[233]

Ở mức độ thấp nhất, mỗi thành viên chỉ tồn tại vô danh trong đám đông, bị kéo theo cảm xúc, ý kiến và tiềm năng của khối người này. Bước thứ nhất trong hành trình dài dài thấu tỏ bản thân là bước vào thời kỳ hiếu mỹ (en. aesthetic stage).[234] Trong quy trình này, con người dân có Xu thế theo đuổi những thú vui để thỏa mãn nhu cầu nhu yếu bản thân.[233] Niềm vui hoàn toàn hoàn toàn có thể có ở nhiều dạng rất rất khác nhau, nhưng điểm chung của những người dân dân thuộc thời kỳ này là yếu tố thiếu ràng buộc, dù là với thành viên hay xã hội, và luôn bị kéo theo thứ gì mê hoặc. Kierkegaard nhận định rằng: những người dân dân hiếu mỹ nghĩ rằng môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường của tớ là tự do, nhưng trên thực tiễn, toàn toàn thế giới của tớ là vô cùng chật hẹp. Những người này in như thể đang thư thả trong căn hầm khoái cảm mà không chịu tăng trưởng để mày mò phòng tiếp khách tuyệt đẹp của một căn phòng. Song, không sớm thì muộn, những người dân dân trong thời kỳ hiếu mỹ này sẽ cảm thấy không thỏa mãn nhu cầu nhu yếu với việc vô bổ của những thú vui vui chơi này. Họ hoàn toàn hoàn toàn có thể đương đầu với vô vọng hoặc đưa bản thân đến thời kỳ đạo đức (en. ethical stage).[235]

Thời kỳ đạo đức đưa một thành viên vào trong xã hội và đồng ý những khuôn khổ của nó. Ví dụ như, những người dân dân thuộc thời kỳ này sẽ từ bỏ những tháng ngày vui chơi để đi thao tác, từ bỏ những quan hệ thoáng qua để đến với một cuộc hôn nhân gia đình mái ấm gia đình lâu dài và bền vững. Những thành viên thuộc về quy trình đạo đức khác với những người dân dân khác trong đám đông, họ không ở trong xã hội một cách vô thức mà ngược lại, họ đã dữ thế dữ thế chủ động đưa ra những lựa chọn và cam kết với bản thân và xã hội. Nhưng một môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường đạo hạnh vẫn chưa phải là kết thúc cho hành trình dài dài làm hiển lộ bản thân, những người dân dân thuộc thời kỳ này vẫn còn đấy đấy một nấc thang nữa. Họ sẽ nên phải thực thi “bước nhảy niềm tin” để lên mức thời kỳ tôn giáo (en. religious stage).[235]

Thời kỳ tôn giáo là quy trình khó hiểu nhất trong triết học của Kierkegaard.[236] Nếu như trong thời kỳ đạo đức, con người vẫn còn đấy đấy sống trong những đạo lý thông thường của xã hội, thời kỳ tôn giáo đôi lúc yêu cầu con người phải vượt lên trên những luân lý này (điển hình như câu truyện Abraham hiến tế con trai Issac) và tin tưởng trọn vẹn vào Thiên Chúa. Thêm vào đó Kierkegaard nhận định rằng, con người nên phải tiến lên thời kỳ tôn giáo thì mới Phục hồi giá tốt trị nhân vị của tớ. Bởi vì, lúc còn ở trong đời sống đạo đức, ta vẫn phần nào rời xa chính bản thân mình mình mình, sống như mọi người khác trong xã hội; nhưng đến quy trình tôn giáo thì ta hoàn toàn hoàn toàn có thể tìm tìm kiếm được đời sống độc lạ của chính mình, đến gần hơn với cội nguồn Thiên Chúa. Không còn bị trói buộc bởi luân thường, con người tôn giáo đã thấu tỏ bản thân và Phục hồi giá tốt trị nhân vị của tớ.[236]

Như vậy, hoàn toàn hoàn toàn có thể nói rằng rằng Kierkegaard đã khai mở ra một loại triết thuyết mới, nó không bàn về những điều trừu tượng hay những thứ cao vời mà triệu tập vào chính con người. Triết học của ông là triết học về đời sống và cách sống, sống sao để ra một con người thực sự. Chính sự triệu tập vào sự hiện hữu của con người này mà triết của Kierkegaard được gọi là triết học hiện sinh (en. Existentialism) và ông sẽ là ông tổ của chủ nghĩa này.[237]

NietzscheSửa đổi

Chân dung Friedrich Nietzsche, được vẽ bởi danh họa Edvard Munch.

Hệ thống của Kierkegaard hoàn toàn hoàn toàn có thể gây ấn tượng với một số trong những trong những người dân dân nhưng chắc như đinh là không phải với triết gia người Đức mà ta sắp nhắc tới đây. Friedrich Nietzsche (18441900) đã phủ định triết học của Kierkegaard theo những cách quyết liệt nhất.[238] Khác với những nhà triết học thông thường, những tác phẩm của Nietzsche sẽ không còn hề làm người ta phải buồn chán (vì kinh viện hay khó hiểu), ngược lại, chúng chứa đầy nội lực và sức mạnh làm lay chuyển người đọc. Độc giả hoàn toàn hoàn toàn có thể thấy say mê hoặc phẫn nộ trước khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học của Nietzsche nhưng hiếm ai cảm thấy tẻ nhạt khi đọc ông. Các tư tưởng mà Nietzsche để lại cũng chứa đầy những giày vò và giông tố như chính môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường của ông vậy.[239]

Một trong những khía cạnh được nghe biết nhiều nhất của triết học Nietzsche là cách ông đã “quần hòn đảo ngược toàn bộ những giá trị”, nhất là trong nghành nghề nghề luân lý, đạo đức. Nietzsche tin rằng, tồn tại hai kiểu luân lý trong lịch sử: luân lý chủ ông và luân lý nô lệ.[240] Luân lý chủ ông là luân lý của tầng lớp thống trị, quý tộc: những giá trị gắn sát với họ sẽ là những giá trị “tốt đẹp” (như dòng dõi cao quý, giàu sang, hào hoa) còn những gì liên quan đến bọn phàm dân hoặc sinh hoạt của nhóm này sẽ là “xấu xa” (như thiển cận, hèn đớn và gian dối).[241] Luân lý nô lệ thì ngược lại, vì họ là những người dân dân bị chèn ép, bị ức hiếp và sống trong đau khổ nên họ cũng lập ra những giá trị riêng cho mình. Kẻ nô lệ sợ cái oai phong của những chủ ông, cho nên vì thế vì thế họ chỉ yêu thích những gì hoàn toàn hoàn toàn có thể xoa dịu nỗi khổ của tớ, vì thế nên những điều “tốt đẹp” trong hệ luân lý này là những đức tính như nhẫn nại, nhã nhặn và từ bi, ngược lại, những thứ có tính chất hùng mạnh gắn sát với chủ ông đều bị xem là “xấu xa”.[242]

Việc phân loại hai loại luân lý này còn tồn tại lẽ rằng cũng khiến người đọc biết Nietzsche sẵn sàng sẵn sàng làm gì. Ông viết: “Dân La Mã và một nửa loài người trên toàn toàn thế giới đã phủ phục trước những giá trị Do Thái”. Đế quốc La Mã hùng mạnh đã đồng ý một thứ luân lý của nhóm dân hèn kém và bị trị, tức dân Do Thái;[243] tại Roma, nơi từng là viên ngọc của những giá trị quý tộc, người ta giờ đây cúi phục trước một người Do Thái: chúa Jesus.[241] Nietzsche coi việc người phương Tây theo đạo Ki-tô là bước chuyển của lịch sử, là dấu chấm hết cho thời kỳ của những giá trị vĩ đại. Nếu muốn phục dựng lại tinh thần can đảm và mạnh mẽ và tự tin và thỏa sức tự tin và hùng cường của người Hy Lạp xưa, quả đât phải gột rửa cho bằng sạch thứ đạo lý nô lệ kia.[243] Không mấy ngạc nhiên khi Nietzsche căm thù tôn giáo, nhất là Do Thái giáo, Ki-tô giáo và Phật giáo. Ông nhận định rằng, tôn giáo là thành phầm của những kẻ bệnh tật, hèn yếu; chỉ những kẻ không thể tận thưởng được niềm sung sướng đích thực của kiếp này nên mới nghĩ ra những niềm sung sướng của “kiếp sau”, “đời sau”.[244] Nhà triết học viết:

Chính những người dân dân bệnh cùng những kẻ hấp hối đã khinh bỉ thân xác và mặt đất, đã tạo ra những sự vật thiên đình cùng những giọt máu cứu thế…[245]

Xây dựng hình tượng Siêu nhân hiên ngang, hùng cường là một trong những phần quan trọng nhất trong triết học Nietzsche.

Nietzsche chỉ trích tôn giáo vì nó làm con người ta xa rời với môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường hiện tại, xa rời với cuộc hiện sinh. Ông chỉ trích những người dân dân sống như ngồi chờ chết, sống để đợi đến một “thiên đường” hay một “kiếp sau” nào đó; ông chỉ trích tôn giáo và nền luân lý cổ xưa vì không những không tăng trưởng được những phẩm chất của con người mà còn làm họ quay sống sống lưng với môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường đích thực. Sống mà không chân nhận được những giá trị thực sự của đời sống tại thế thì thà đừng sống nữa, sống như vậy là sống thừa.[246]

Nhưng triết học Nietzsche không riêng gì có có những “đập bỏ” mà còn tồn tại những phần “xây dựng”, đó là ông xây dựng triết học về một con người mới: “Ta sẽ rao giảng ngươi về Siêu nhân (en. Overman, de. Übermensch), con người là cái gì nên phải được vượt qua”.[247] “…Con người là cái gì nên phải được vượt qua..” là một câu được nhắc đi nhắc lại nhiều lần dưới ngòi bút của Nietzsche. Làm người là một nhịp bước, là một quy trình tăng trưởng.[248] Một người sống đích thực, một người hiện sinh phải thấy xấu hổ khi trông lại bản thân, để mà cứ thế nhắc mình phải vươn lên, vươn lên mãi.[c] Làm cách nào để hoàn toàn hoàn toàn có thể vươn lên được như vậy? Đó là hãy lấy mặt đất này làm nơi tăng trưởng những nghị lực và những tham vọng cao cả nhất của một con người. Người hiện sinh phải dám đi con phố của tớ, phải dám nghĩ, dám làm, dám sáng tạo. Dầu mọi người dân có khuyên sống an phận, “chờ chết”, người Siêu nhân đã ý thức một cách đau đớn rằng: con người là thứ phải bị vượt qua, họ đổ dồn nghị lực vào “cuộc hiện sinh”, để làm cho môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường thật sự “có ý nghĩa”, đó là “ý nghĩa của mặt đất” mà Nietzsche luôn luôn nhắc tới.[250]

Con người Siêu nhân đã tự bước lên từ quần chúng, họ đã vượt qua những số lượng số lượng giới hạn thông thường. Họ không hề nhắm mắt tin theo những đạo lý mà người đời truyền dạy, họ đã được giải phóng, họ đã tự giác, trách nghiệm và tỉnh táo. Họ đã tự chủ và giác ngộ. Nietzsche dành quá nhiều lời thơ để ca tụng con người Siêu nhân, một con người hiên ngang, tự do và là một người hiện sinh thực sự:[250][251]

[Hỡi những người thượng đẳng] Hãy như ngọn gió khi phóng đi từ những hang sâu trên núi; gió muốn khiêu vũ trên tiếng kêu rít của chính mình. Các đại dương rền rĩ náo động khi gió thổi qua.[252]

Chủ nghĩa Công lợi tại Anh quốcSửa đổi

Jeremy BenthamSửa đổi

Chân dung Jeremy Bentham, được vẽ bởi Henry William Pickersgill.

Jeremy Bentham (17481832) sống trong thuở nào kỳ tương đối khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ rủi ro không mong muốn không mong ước cục bộ về mặt chính trị: ông đã tận mắt tận mắt tận mắt tận mắt chứng kiến cuộc Cách mạng Mỹ, Cách mạng Pháp, Chiến tranh Napoleon và những cải tổ quyền lực tối cao tối cao tại nước Anh. Ông nhận định rằng, căn nguyên của những tạm bợ chính trị này là yếu tố hỗn loạn trong khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống luật pháp và cấu trúc xã hội. Mong muốn xử lý và xử lý yếu tố này, Bentham tạo ra một khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học đạo đức và chính trị mới, nay được nghe biết với tên thường gọi: chủ nghĩa Công lợi (en. Utilitarianism).[253]

Bentham viết: “Tự nhiên đã đặt con người ta vào sự quản trị và vận hành của hai chúa tể vĩ đại nhất: đau khổ và niềm sung sướng.” Đau khổ và niềm sung sướng, theo ông, đó đó là hai động lực chi phối hành vi của con người. Nếu ta đào đủ sâu vào động cơ trong mọi hành vi, ta hoàn toàn hoàn toàn có thể thấy rằng: con người luôn tìm cách đạt đến niềm sung sướng và tránh mặt đau khổ. Từ đây, Bentham xây dựng học thuyết đạo đức của ông: tính đúng đắn (về mặt đạo đức) của một hành vi được nhìn nhận nhờ vào lượng niềm sung sướng hoặc đau khổ mà nó tạo ra.[254]

Khi lấy niềm sung sướng và đau khổ làm chuẩn mực như vậy, một hành vi sẽ tiến hành nhìn nhận nhờ vào kết quả (hoặc hậu quả, hệ quả) mà nó mang lại. Điều này làm cho luân lý kiểu Công lợi thuộc vào nhóm luân lý hệ quả luận (en. Consequentialism) hay tiềm năng luận,[254] trái với luân lý trách nhiệm và trách nhiệm luận in như của Kant. Nếu như những người dân dân theo phong thái luân lý trách nhiệm và trách nhiệm nhận định rằng: có những hành vi về bản chất là sai trái và không được thực thi dù bất kể tình hình nào thì luân lý hệ quả nhìn nhận mọi hành vi nhờ vào tác động của chúng và không hề gì nằm ngoài quy tắc này. Một ví dụ để làm rõ hơn sự rất rất khác nhau giữa hai hệ đạo đức này, trước một thông tin: “nhà vua Nero hoàn toàn hoàn toàn có thể đã giết hàng nghìn công dân vô tội”, những người dân dân theo hệ đạo đức tuyệt đối (trách nhiệm và trách nhiệm) hoàn toàn hoàn toàn có thể ngay lập tức xác lập: đó là một “hành vi xấu xa và gian ác”, còn những người dân dân ở đạo đức hệ quả sẽ tiếp tục hỏi thêm những thông tin như thể: “Hệ quả của cuộc thảm sát này là gì? Nếu những người dân dân đó tiếp tục sống thì sẽ đã có được chuyện gì xẩy ra?…” trước lúc nhìn nhận hành vi này.[255]

Để tương hỗ cho việc định lượng niềm sung sướng nhằm mục đích mục tiêu nhìn nhận hành vi, Bentham đã đưa ra một thuật toán niềm sung sướng (en. Felicific Calculus). Theo đó niềm sung sướng sẽ tiến hành nhìn nhận theo bảy tiêu chuẩn là: cường độ, thời lượng, sự xác lập hoặc bất định, khoảng chừng chừng cách, độ phong phú, độ thuần khiết và phạm vi phủ rộng.[256] Dù chủ nghĩa vị lợi của ông thoạt nghe có vẻ như như giống với chủ nghĩa khoái lạc nhưng thực tiễn thì không hẳn là vậy, ví dụ điển hình: nếu một cậu sinh viên quyết định hành động hành vi đi dạo và tiệc tùng trong vòng một tuần trước đó đó thời gian ngày thi, anh ta hoàn toàn hoàn toàn có thể đạt được sự vui vẻ tức thời, nhưng anh ấy (thật nhiều kĩ năng) sẽ bị trượt bài kiểm tra và do vậy sẽ gặp nhiều đau khổ hơn trong thời hạn dài hơn thế nữa thế nữa. Nếu tuân thủ theo phép tính của Bentham, ta cũng phải xét cả những yếu tố tương hỗ update, không tức thì (như “trượt kiểm tra” trong ví dụ ở trên, thứ sẽ gây nên ra ra thật nhiều đau khổ) trước lúc quyết định hành động hành vi. Sau khi hoàn thành xong xong phép tính, giá trị niềm sung sướng mà ta thu được sẽ là thước đo duy nhất để xem nhận một hành vi, Bentham nói:[257]

Gạt đi toàn bộ những định kiến, trò chơi đính ghim của trẻ con cũng luôn hoàn toàn có thể có mức giá trị ngang bằng với nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp và thẩm mỹ và làm đẹp và làm đẹp và khoa học của âm nhạc và thi ca. Nếu trò đính ghim tạo ra nhiều niềm sung sướng hơn, nó còn mang nhiều giá trị hơn hai thứ kia.[257][d]

Bentham đã nỗ lực xây dựng một khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống luân lý đơn thuần và giản dị hơn, thực tiễn hơn và có tính định lượng. Sử dụng thuật toán của ông, nếu có khá khá đầy đủ dữ kiện thì ta hoàn toàn hoàn toàn có thể quyết định hành động hành vi một cách đúng chuẩn và hợp lý nhất. Mặc dù nguyên tắc cơ bản là đúng như Bentham đã chỉ ra, mọi chuyện trong môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường xem ra không đơn thuần và giản dị như ông nghĩ.[256]

John Stuart MillSửa đổi

Chân dung của John Stuart Mill, được vẽ bởi George Frederic Watts năm 1873.

Một trong những người dân dân quan trọng tiếp nối tư tưởng của Bentham là John Stuart Mill (18061873). Mill được giáo dục một cách thận trọng từ lúc còn rất nhỏ và ông cũng tỏ ra là một thần đồng thực sự. Ông học tiếng Hy Lạp cổ lúc 3 tuổi, viết lịch sử thành Rome lúc 6 tuổi, học tiếng La-tinh lúc 8 tuổi và đến lúc 12 tuổi thì ông đã thông hiểu lịch sử, kinh tế tài chính tài chính, chính trị cũng như hoàn toàn hoàn toàn có thể giải những bài tập toán học và khoa học phức tạp. Chính Bentham cũng rất thân thiện và góp công không nhỏ trong việc dạy dỗ ông. Không mấy ngạc nhiên sau này khi Mill trở thành một nhà báo, chính trị gia và là một nhà triết học lớn của thế kỷ 19.[258]

Dưới ảnh hưởng của người thầy mình, Mill cũng đi theo con phố của chủ nghĩa Công lợi. Tuy nhiên, ông cảm thấy rằng phương pháp tính toán niềm sung sướng của Bentham là khá thô nên ông đã tự tăng trưởng một lý thuyết mới. Khác với Bentham, lý thuyết của Mill có phân biệt niềm sung sướng ở những Lever rất rất khác nhau. Ông viết, là một con người buồn bã thì tốt hơn làm một con lợn niềm sung sướng.[258] Những vui thú mà con lợn hoàn toàn hoàn toàn có thể tận thưởng (ví như vầy mình trong bùn), dù nhiều nhưng cũng không thể so sánh với những nụ cười có tính trí tuệ mà con người tận thưởng (ví như đọc sách và nghe giao hưởng). Mill cũng nói, là một Socrates bất mãn thì tốt hơn làm một tên ngốc đắc chí. Việc phân biệt niềm sung sướng ở những Lever rất rất khác nhau này tuy hợp lý tuy nhiên lại làm cho việc tính toán niềm sung sướng trở nên trở ngại vất vả hơn nhiều nếu so với khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống đơn thuần và giản dị và tiện lợi của Bentham. Mill cũng không đưa ra một cách quy đổi định lượng nào cho niềm sung sướng Một trong những cấp bậc rất rất khác nhau.[258][259]

Mill vận dụng nguyên tắc vị lợi của ông vào hầu hết những khía cạnh của yếu tố sống. Mill nhận định rằng, mỗi thành viên nên được phục vụ đủ không khí để họ hoàn toàn hoàn toàn có thể tăng trưởng Theo phong thái mà người ta muốn. Mỗi người, nếu được đặt vào đúng vị trí và môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên, sẽ tăng trưởng những tiềm năng của tớ và đạt được những thành quả nhất định; điều này sẽ không còn hề những làm từng thành viên niềm sung sướng mà con mang lại giá trị cho xã hội – niềm sung sướng sẽ tiến hành nhân lên và phủ rộng đúng như tôn chỉ của nguyên tắc Công lợi. Bàn về tự do là cuốn sách mà Mill viết về chủ đề này, dù tương đối ngắn nhưng nó chứa đầy cảm hứng và vẫn được đọc rộng tự do cho tới ngày này.[260]

Thông điệp của Mill khá đơn thuần và giản dị: những người dân dân trưởng thành được tự do làm những điều mà người ta muốn, miễn là không làm thương tổn đến những người dân dân khác. Sự kiểm sát những thành viên không riêng gì có tới từ những cty chính phủ nước nhà nước nhà mà còn tới từ “quyền lực tối cao tối cao quần chúng”, tức những đè nén xã hội làm cho một người không thể làm những điều mà người ta mong ước. Mill nhận định rằng, niềm sung sướng là to nhiều hơn nữa nếu như từng người được tự do sống môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của tớ và để một người tự mắc sai lầm không mong muốn không mong ước còn tốt hơn là sống theo những khuôn mẫu mà người khác áp đặt. Một cách nổi tiếng, Mill nói, mỗi thành viên có toàn quyền với thể xác và tinh thần của tớ.[261][262][260]

Một điều táo bạo khác mà Mill thực thi được trong môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của tớ là thúc đẩy cho chủ nghĩa nữ quyền. Ông nhận định rằng, cả hai giới tính phải được đối xử bình đẳng trước pháp lý và trong xã hội. Trước đó, Mary Wollstonecraft (17591797) đã công bố tác phẩm Bào chữa cho những quyền lợi của phụ nữ với thông điệp rằng, phụ nữ không hề thua kém cạnh so với phái mạnh mà người ta chỉ không sở hữu và nhận được giáo dục khá khá đầy đủ.[263] Mill là một trong những người dân dân thứ nhất đấu tranh cho quyền bầu cử của phụ nữ.[262] Đến năm 1906, Phần Lan là nước thứ nhất được được cho phép toàn bộ những người dân dân trưởng thành có quyền bầu cử.[263]

Triết học thế kỷ 20Sửa đổi

Bước sang thế kỷ 20, quả đât tận mắt tận mắt tận mắt tận mắt chứng kiến những sự thay đổi khổng lồ trên toàn bộ những phương diện. Đèn sợi đốt, một trong những ý tưởng sáng tạo lớn số 1 của thế kỷ 19, đã được hoàn thiện và sử dụng rộng tự do, mở đường cho những thiết bị sử dụng điện sau này. Ngay thời gian thời điểm đầu thế kỷ, hai anh em nhà Wright đã thành công xuất sắc xuất sắc trong việc sử dụng mày bay để di tán trên khung trời; chỉ hơn nửa thế kỉ tiếp Từ đó, con người đã bay được vào vũ trụ. Quả thực, sẽ không còn hề sai nếu gọi thế kỷ 20 là “Kỷ nguyên của Công nghệ”. Nhưng cũng trong chính thế kỷ này, bóng ma của hai cuộc trận trận chiến tranh toàn toàn thế giới đã phủ đen trên toàn bộ những lục địa. Thảm khốc hơn hết là cuộc thế chiến lần thứ hai với ước tính số người chết vào lúc chừng 70-85 triệu người, tương tự với 3% dân số toàn toàn thế giới vào thời hạn lúc đó. Các xáo trộn và hỗn loạn cũng liên tục xẩy ra trong suốt thế kỷ này như rình rập rình rập đe dọa về trận trận chiến tranh hạt nhân, khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ rủi ro không mong muốn không mong ước cục bộ kinh tế tài chính tài chính, bất tuân dân sự, những yếu tố môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên cùng thật nhiều thử thách khác nữa. Vì vậy, thế kỷ 20 cũng còn một tên thường gọi phổ cập khác: “Kỷ nguyên Lo sợ” (en. Age of Anxiety). Với một toàn cảnh phức tạp như vậy, nền triết học thế kỷ 20 mang trong mình thật nhiều những điểm nổi trội và tăng cấp tăng cấp cải tiến vượt bậc.[264]

Tại lục địa trẻ nhất (hay Tân Thế giới), những nhà triết học tại Hoa Kỳ đã ghi dấu ấn bằng chủ nghĩa thực dụng (hoặc chủ nghĩa hành vi). Chủ nghĩa thực dụng Ra đời từ sự thừa kế nhiều quan điểm triết học của Cựu Thế giới như chủ nghĩa không tin (nghi ngờ về một chân lý mang tính chất chất chất chất khách quan), triết học Bacon (tôn vinh sức thỏa sức tự tin của tri thức và sự hiệu suất cao), khía cạnh thực tiễn trong triết học Kant, chủ nghĩa công lợi… Kết quả của yếu tố thừa kế này là một học thuyết triết học mang đầy “chất Mỹ”, tôn vinh kinh nghiệm tay nghề tay nghề, hành vi và hiệu suất cao thực tiễn.[265] Các nhà triết học thực dụng cổ xưa mà ta sẽ xem xét là C. S. Peirce, William James và John Dewey. Chủ nghĩa thực dụng vẫn tiếp tục được tăng trưởng cho tới ngày ngày ngày hôm nay và mang lại nhiều ảnh hưởng đến xã hội tân tiến.

Một trong những tăng trưởng quan trọng số 1 của triết học thế kỷ 20 là yếu tố Ra đời của logic toán. Truy tìm nền tảng và bản chất logic của toán học là một trong những mối quan tâm của những nhà triết học vào thế kỷ này. Hai nhà toán học và triết học có góp thêm phần lớn trong nghành nghề nghề này là Gottlob Frege và Betrand Russel. Một diễn biến triết học rất quan trọng khác trong quy trình này là bước ngoặt ngôn từ (en. Linguistic turn). Dựa trên thực sự rằng: toàn bộ những gì toàn bộ toàn bộ chúng ta hoàn toàn hoàn toàn có thể miêu tả hoặc nghĩ về toàn toàn thế giới đều phải sử dụng đến ngôn từ, làm sáng tỏ cấu trúc của ngôn từ trở thành một yếu tố triết học cần xử lý và xử lý số 1. Trường phái triết học này được gọi là triết học ngôn từ với đại biểu nổi trội số 1 là Ludwig Wittgenstein. Việc sử dụng những phương pháp toán học, logic hình thức để phân tích khái niệm và ngôn từ này tạo ra hướng tiếp cận triết học phân tích đặc trưng của thế kỷ 20.[266]

Nếu rời khỏi trường phái triết học phân tích đang thịnh hành tại nước Anh và Mỹ để đến với lục địa châu Âu, ta sẽ thấy một bộ mặt rất khác của triết học tại đây. Mảnh đất này đang là nơi tăng trưởng của hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ luận và chủ nghĩa hiện sinh. Các nhà triết học thuộc những trường phái không phân tích khái niệm để vấn đáp những vướng mắc như: “Nhận thức là gì?” hay “Làm người thì có ý nghĩa gì?” mà người ta nhìn sâu vào trải nghiệm của mỗi thành viên với tư cách là một con người. Dù gốc rễ của chủ nghĩa hiện sinh bắt nguồn từ Kierkegaard và Nietzsche, nền móng cho trào lưu triết học thế kỷ 20 này được đặt bởi Husserl với những tác phẩm về hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học. Các ý tưởng này tiếp theo này được tăng trưởng bởi triết gia Đức Martin Heidegger. Tại Pháp, chủ nghĩa hiện sinh tăng trưởng thành một trào lưu sâu rộng và thời thượng nhờ công của những cây bút như Simone de Beauvoir, Albert Camus và, nổi trội hơn hết, Jean-Paul Sartre.[267]

Chủ nghĩa thực dụngSửa đổi

Nhà văn Pháp Alexis de Tocqueville (18051859) từng phàn nàn trong cuốn sách “Dân chủ tại Hoa Kỳ” của ông rằng không hề nơi nào trên toàn toàn thế giới mà triết học bị coi nhẹ hơn tại Hoa Kỳ. Khẳng định này của ông có vẻ như như hơi bất công vì ngay từ thời thuộc địa, mảnh đất nền trống nền trống này vẫn vẫn vẫn đang còn một số trong những trong những những triết gia và triết học cũng đóng một vai trò quan trọng trong đời sống trí thức tại đây; dù đúng là nền triết học Mỹ hầu hết là hình ảnh phản chiếu của triết học châu Âu. Nhưng đến thời hạn thời gian cuối thế kỷ 19 thì những nhà triết học Mỹ đã góp thêm phần vào dòng xoáy xoáy chảy trí tuệ toàn toàn thế giới một khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học đặc trưng và độc lạ, chủ nghĩa thực dụng.[268]

Charles Sanders Peirce

William James

John Dewey

Charles Sanders PierceSửa đổi

Dù không được nghe biết nhiều vào thời của tớ, Charles Sanders Pierce (18391914) ngày này sẽ là một nhà triết học kiệt xuất và là cha đẻ của chủ nghĩa thực dụng tại Hoa Kỳ. Pierce không tin thâm thúy về những tư tưởng siêu hình mong đạt đến một “hiện thực” nào đó tách biệt khỏi thực tại mà ta đang sống, ví như khái niệm vật-tự-thể của Kant.[269] Ông nhận định rằng, tư tưởng là để tạo ra niềm tin. Và đến lượt mình, niềm tin sẽ “định hình những mong ước và cách hành xử” của toàn bộ toàn bộ chúng ta. Chẳng hạn, nếu ta tin một vật nào đó có nhiều giá trị, ta sẽ đối xử với vật đó theo một cách khác với khi ta nhận định rằng nó là vô giá trị.[270] Như vậy, nằm dưới những hành vi của ta là những niềm tin, và những niềm tin này được tạo thành từ tư tưởng hay tâm ý.[271]

“Làm thế nào để tư tưởng của ta trở nên rõ ràng” là một vướng mắc mà triết gia người Mỹ quan tâm. Pierce từ chối cách lý giải theo phong thái duy lý khi nhận định rằng ta hoàn toàn hoàn toàn có thể làm rõ được ý nghĩa của một khái niệm chỉ bằng phương pháp suy luận trong tâm tưởng. Thay vào đó, ông hướng tới một phương pháp rõ ràng và có tính thực tiễn hơn. Ông nói rằng:

Hãy xem xét [hoặc hình dung] những hệ quả nào, vốn hoàn toàn hoàn toàn có thể tưởng tượng là có những phương diện quan hệ thực tiễn, mà toàn bộ toàn bộ chúng ta ý niệm đối tượng người dùng người tiêu dùng của ý niệm của toàn bộ toàn bộ chúng ta sẽ đã có được. Thế thì, ý niệm của toàn bộ toàn bộ chúng ta về những hệ quả này là toàn bộ ý niệm của ta về đối tượng người dùng người tiêu dùng.[272]

Ta hãy thử vận dụng phương pháp mà Pierce nêu lên vào một trong những trong những trường hợp rõ ràng. Khi ta nói rằng: “thủy tinh thì dễ vỡ”, điều ta muốn ý niệm là: “nếu lấy búa đập vào một trong những trong những tấm thủy tinh thì chắc như đinh nó sẽ vỡ”, không hề gì gọi là đặc tính “dễ vỡ” vô tưởng tượng tồn tại trong thủy tinh mà tách rời khỏi những kết quả thực tiễn cả. Tương tự như vậy, ta nói: “thủy tinh thì trong suốt” vì ta hoàn toàn hoàn toàn có thể nhìn xuyên qua được nó chứ không nhờ một nguyên do bí hiểm nào khác. Pierce rất ghét những lý thuyết mà không tạo ra được khác lạ nào trong thực tiễn (ví như: “thủy tinh là mềm trước lúc chạm vào” hay “tồn tại một toàn toàn thế giới khác mà ta không thể trải nghiệm được”), với ông, toàn bộ những lý thuyết như vậy đều là vô nghĩa.[273]

Pierce mong ước chỉ ra được rằng, nhiều cuộc tranh luận trong khoa học, triết học và thần học là vô nghĩa, theo ông, chúng hầu hết là những tranh luận về mặt ngôn từ chứ không hề ý nghĩa thực tiễn, hay nói cách khác, chúng không đem lại được hệ quả thực tiễn nào. Ý tưởng nhận định rằng “chân lý” là cách lý giải hiện thực có hiệu suất cao nhất riêng với ta trở thành nguyên tắc khai sáng cho chủ nghĩa thực dụng.[269]

William JamesSửa đổi

Ý tưởng rằng Trái Đất phẳng đã thực thi tốt vai trò là “chân lý” trong nhiều thế kỷ, dù thực sự Trái Đất có dạng gần cầu. Với James, độ hữu dụng quyết định hành động hành vi tính đúng đắn của một ý tưởng.

Theo sau Pierce, đại biểu thứ hai của triết học thực dụng là William James (18421910). Ông sinh ra trong một mái ấm mái ấm gia đình trí thức tại Tp Tp New York và đã theo học nhiều ngành rất rất khác nhau như sinh lý học, phân tâm học trước lúc chuyển hẳn sang triết học. Dù James và Pierce có cùng một hướng tiếp cận với triết học, giữa họ có những điểm khác lạ quan trọng khi nói về chủ nghĩa thực dụng. Khi Peirce nói về “hệ quả thực tiễn” và “độ hữu dụng” của những niềm tin của con người, ông sử dụng những từ này theo phía thực nghiệm, phổ quát và kỳ vọng hoàn toàn hoàn toàn có thể phân tích chúng bằng khoa học. Trái lại, James nhận định rằng, hệ quả của những niềm tin phải được hiểu trong tầm nhìn của mỗi thành viên và mức độ hữu dụng ở này cũng là riêng với môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường của từng người.[274]

Một trong những khía cạnh quan trọng trong triết học là việc ông vận dụng chủ nghĩa thực dụng vào khái niệm “chân lý”. Một trong những ẩn dụ nổi tiếng mà James nêu ra là: lý thuyết là những “công cụ” để ta tóm gọn “hiện thực”. Ông định nghĩa “chân lý” dưới những tầm nhìn như “hiệu suất cao”, “đem lại sự thỏa mãn nhu cầu nhu yếu” hay “những hệ quả thực tiễn” từ niềm tin của toàn bộ toàn bộ chúng ta.[274] Với ông, thứ gì đem lại hiệu suất cao và quyền lợi cho con người thì đều hoàn toàn hoàn toàn có thể sẽ là chân lý. Nói cách khác, James đã hợp nhất chân lý và tính hữu dụng, hai mệnh đề sau với James là có nghĩa giống hệt nhau: “nó có tác dụng vì nó là chân lý” và “nó là chân lý vì nó có tác dụng.”[275]

Một trong những tuyên bố nổi tiếng nhất của James là: “Chân lý xảy đến với một ý tưởng. Một ý tưởng trở nên đúng, trở thành hiện thực thông qua những sự kiện”. Quan điểm này trái chiều hoàn toàn với những tư tưởng trước đó về chân lý khi nhận định rằng: ý tưởng mới là thứ chạm đến chân lý. James nêu ra một số trong những trong những ví dụ để làm rõ cho tư tưởng của tớ. Giả sử như ta hiện giờ hiện giờ đang bị lạc ở trong rừng, nếu như ta tin rằng mình hoàn toàn hoàn toàn có thể tìm tìm kiếm được lối ra ngoài, ta sẽ khởi đầu hành vi và ở đầu cuối ta hoàn toàn hoàn toàn có thể sẽ thoát khỏi khu rừng rậm rậm thật; điều ngược lại sẽ xẩy ra nếu ta nghĩ mình sẽ bị kẹt mãi ở trong số đó. Như vậy, dù trong trường hợp nào, niềm tin của ta đang trở thành hiện thực. James đúc rút: “Hãy hành vi như thể hành vi của ta tạo ra sự khác lạ.” với việc hóm hỉnh đặc trưng, ông viết tiếp: “Mà đúng là như vậy.”[276][e]

John DeweySửa đổi

Benjamin Franklin đoạt sấm sét từ Trời, tranh vẽ vào lúc chừng năm 1816. Sự xuất hiện và tăng trưởng của khoa học đã tương hỗ ích thật nhiều cho môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường con người, John Dewey kỳ vọng triết học cũng hoàn toàn hoàn toàn có thể hữu ích như vậy.

Nếu như coi Charles Sander Pierce là người sáng lập chủ nghĩa thực dụng, thì William James là người đã nâng tầm khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống triết học này sáng ngang với những trào lưu đương thời, còn John Dewey (18591952) là người đã tổng kết và khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống hóa nó.[277] Không chỉ là một nhà triết học, Dewey còn là một một một nhà xã hội học, nhà sư phạm học số 1 của nước Mỹ và toàn toàn thế giới. Năm 1988, UNESCO xếp ông là một trong bốn nhà tư tưởng lớn đã định hình tư duy giáo dục thế kỷ 20, cạnh bên Kerschensteiner, Montesorri và Makarenko.[278]

Cũng in như hai nhà triết học thực dụng mà ta đã nhắc tới, triết học của Dewey lấy đời sống kinh nghiệm tay nghề tay nghề và hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi của con người làm TT. Dewey gọi triết học của ông là “chủ nghĩa công cụ” (en. instrumentalism). Giống như tên thường gọi đã gợi ý, Dewey nhận định rằng: những tư tưởng của ta phải trở thành những “công cụ” để xử lý và xử lý yếu tố và tái tạo môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên. Chẳng hạn, “khoa học” hoàn toàn hoàn toàn có thể sẽ là một loại hộp chứa những “công cụ” (những khái niệm, học thuyết…) mà từ đó ta hoàn toàn hoàn toàn có thể lựa chọn cái gì tiện lợi, có hiệu suất cao trong mọi tình hình nhất định.[279] Ông gạt bỏ quan điểm nhận định rằng tâm trí con người là một căn phòng khép kín, tách biệt và nỗ lực mô tả lại toàn toàn thế giới.[280] Theo Dewey, những tâm ý của ta cần bám sát thực tiễn, khắc phục những nghi ngờ và xử lý những yếu tố rõ ràng.[279]

Cốt lõi trong “phương pháp công cụ” của Dewey được tìm thấy trong lý thuyết của ông trong xử lý và xử lý những nghi vấn. Theo ông, những nghi vấn (hay “không tin”) xuất hiện khi khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống mà ta vốn hay sử dụng để tương tác với môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên gặp trục trặc.[281] Việc xử lý và xử lý những nghi vấn trải qua hai quy trình, “một tính huống phức tạp, rắc rối và khó hiểu lúc đầu và một trường hợp tường minh, thống nhất, được xử lý và xử lý ở cuối”. Dewey nêu ra một ví dụ sinh động để làm rõ cho ý tưởng của ông. Tưởng tượng rằng ta đang đi đến một khu vực mới trên một con phố xa lạ: trên lối đi, ta sẽ không còn hề cần tâm ý nhiều vì những thói quen của ta vẫn đang hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi tốt. Đột nhiên, trước mặt ta xuất hiện một con mương. Để xử lý và xử lý yếu tố phát sinh này, ta dự trù nhảy qua con mương (lên phương án xử lý và xử lý) nhưng lại nhận thấy bờ bên kia quá xa và quá trơn (quan sát, tích lũy thông tin) nên ta phải tìm cách khác. Trong lúc đang tâm ý, ta tìm thấy một khúc gỗ (quan sát, tích lũy) và ta nghĩ hoàn toàn hoàn toàn có thể dùng nó để bắc một cây cầu (lại lên ý tưởng). Ta thấy phương án đó khả thi, ta thực thi và vượt qua được việc nêu lên. Dewey nhận định rằng, toàn bộ những nghi vấn của con người đều được xử lý và xử lý theo một quy mô in như vậy. Mọi tâm ý của con người đều bắt nguồn từ một yếu tố rõ ràng, trải qua tiến trình như quan sát, lên kế hoạch và kết thúc ở việc thử nghiệm và kiểm chứng giả thiết mà ta nêu lên.[282][281]

Triết học phân tíchSửa đổi

Đúng như tên thường gọi của tớ, triết học phân tích, dù rất phong phú, lấy việc phân tích đối tượng người dùng người tiêu dùng làm cách tiếp cận triết học cho mình và một trong những đối tượng người dùng người tiêu dùng cần phân tích nhất đó đó là ngôn từ. Sử dụng những phương pháp logic mới tăng trưởng, những nhà triết học thẩm tra và xét lại những yếu tố triết học đã tồn tại từ lâu. Dù hoàn toàn hoàn toàn có thể rất rất khác nhau trong cách tiếp cận, những nhà triết học phân tích đều đồng thuận với ba nguyên tắc: 1) những yếu tố triết học không nằm ở vị trí vị trí toàn toàn thế giới, mà nằm trong cách ta nói về toàn toàn thế giới; 2) những yếu tố này hoàn toàn hoàn toàn có thể được làm rõ và giải thuật bằng phương pháp phân tích và tái cấu trúc ngôn từ và 3) bất kể yếu tố nào không xử lý và xử lý được Theo phong thái này đều là yếu tố ngụy tạo và không cần quan tâm.[266]

Gottlob FregeSửa đổi

Một trang trong tác phẩm Begriffsschrift của Frege. Cách ký hiệu logic của Frege nay đã được thay bằng khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống ký hiệu khác tiện lợi hơn.

Sự tăng trưởng quan trọng số 1 trong triết học thời kỳ này đó đó là yếu tố Ra đời của logic toán hay logic hình thức. Bước tiến này sẽ không còn hề riêng gì có phục vụ nền tảng mới cho khoa học logic, mà còn ảnh hưởng đến việc tăng trưởng của triết học toán học, triết học ngôn từ và nêu lên những vướng mắc về bản chất của chính triết học. Một trong số những người dân dân dân có công lớn trong việc đặt nền móng cho logic toán đó đó là Gottlob Frege.[283]

Tác phẩm nổi trội nhất của Frege là Begriffschrift (tạm dịch: Hệ ghi ý). Trong tác phẩm này, ông đưa ra những hình tượng để làm rõ những quan hệ logic ẩn dưới những lời nói hằng ngày. Cách ký hiệu của Frege, dù khá đẹp và trang nhã, nay đã được thay bằng khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống ký hiệu mới tiện lợi hơn. Đóng góp lớn số 1 cho logic của ông đó đó là ý tưởng sáng tạo ra thuyết định lượng, tức phương pháp để màn màn biểu diễn những suy luận mà giá trị chân lý (giá trị đúng/sai) tùy từng những lượng từ như “toàn bộ” và “một số trong những trong những”, “mọi”, “bất kể”, “không hề gì”Điều này được được cho phép ông hoàn toàn hoàn toàn có thể tái cấu trúc phương pháp tam đoạn luận cổ xưa.[284]

Ta sẽ xem xét một tam đoạn luận tầm cỡ dưới đây để minh họa:

Mọi người đều sẽ chết
Socrates là người
Socrates sẽ chết. (kết luận)

Frege viết lại cách suy luận trên như sau: “Nếu x là người, thì x sẽ chết”. Lập luận này sẽ đúng nếu ta thay tên của bất kể ai vào vị trí của x; nếu ta thay x bằng một thứ không phải là người (ví dụ, “thần Mặt trời”) thì mệnh đề “nếu x là người” sẽ sai nhưng toàn bộ lập luận vẫn sẽ đúng. Vậy Theo phong thái của Frege, ta hoàn toàn hoàn toàn có thể thể hiện mệnh đề “Mọi người đều sẽ chết” như sau:

Với mọi x, nếu x là người, thì x sẽ chết

Frege đã mang những thuật ngữ từ đại số vào bộ môn logic học. Trong toán học, cách viết “x/2+1” được gọi là một hàm số phụ thuộc biến số x hay nói cách khác, giá trị của hàm này tùy từng x. Nếu x = 2 thì hàm có mức giá trị là 2, còn nếu x = 4 thì hàm có mức giá trị là 3. Tương tự như vậy, mệnh đề “nếu x là người” nhận giá trị đúng với x = “Socrates” và nhận giá trị sai với x = “thần Mặt trời”. Cụm từ “với mọi x” đi trước thể hiện rằng: toàn bộ những gì phía sau (“nếu x là người, x sẽ chết”) sẽ đúng với mọi giá trị (en. argument) thay vào vị trí của x. Đây được gọi là một hàm chân lý (en. truth-function) và là cách Frege lượng hóa logic. Phương pháp mới của Frege đã thay thế tam đoạn luận truyền thống cuội nguồn cuội nguồn, vốn đã được sử dụng trong hàng thế kỷ với vai trò là công cụ logic duy nhất.[285]

Frege vận dụng phương pháp logic của ông vào chính toán học. Khác với Kant, Frege khước từ với quan điểm rằng những kiến thức và kỹ năng và kỹ năng đại số có tính tổng hợp tiên nghiệm; ông nhận định rằng chúng phải có tính phân tích vì hoàn toàn hoàn toàn có thể rút ra từ những phương pháp logic thông thường.[286] Ông khởi đầu xây dựng từ số “0” với phương pháp logic của tớ. Theo logic, số “0” được định nghĩa là: “tập hợp (class) của toàn bộ những tập hợp tương tự với tập hợp của những đối tượng người dùng người tiêu dùng rất khác chính nó”. Không có đối tượng người dùng người tiêu dùng nào và lại rất khác chính mình, nên một tập hợp như trên sẽ không còn hề còn thành phần nào; chỉ có một tập hợp duy nhất không hề thành phần nào, đó là “tập hợp rỗng”. Điều này sẽ tiếp tục được sử dụng để xây hình thành số “1”: “là tập hợp của những tập hợp tương tự với tập hợp rỗng”. Tiếp tục, số “2” được định nghĩa là tập phù thích phù thích hợp với “0” và “1” là thành phần, số “3” là tập phù thích phù thích hợp với “0”, “1” và “2” là thành phần, cứ như vậy đến vô cùng.[285] Đáng tiếc thay, khi Frege đang xây dựng khu khu công trình xây dựng xây dựng vĩ đại của tớ thì một lỗi sai chí tử đã được tìm thấy ngay trong nền móng của nó.[287]

Bertrand RussellSửa đổi

Bertrand Russell, ảnh chụp năm 1954.

Hãy tưởng tượng rằng: trong một ngôi làng nọ, có một người thợ cạo râu sẽ cạo (và chỉ cạo) cho toàn bộ những người dân dân không tự cạo râu trong ngôi làng này. Câu hỏi được nêu lên là: anh ta có cạo râu cho chính mình hay là không? Nếu anh tự cạo râu cho mình, anh ta đã vi phạm quy tắc (“chỉ cạo râu cho những người dân dân không tự cạo”); nhưng nếu không làm thế, anh ta lại trở thành người tiêu dùng cho chính mình (vì “không tự cạo râu”). Dù có làm gì thì trường hợp trở ngại vất vả này cũng không thể xử lý và xử lý một cách hợp logic được, nghịch lý nổi tiếng này được gọi là nghịch lý Russell. Russell đã nêu ra nghịch lý này để chỉ ra lỗ hỏng trong khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống logic của Frege.[288][289]

Bertrand Russell sinh ra trong một dòng họ quý tộc nổi tiếng tại Anh Quốc. Là một trong những khuôn mặt trí thức nổi trội nhất thế kỷ 20, tiếng nói của ông tiềm ẩn uy quyền đạo đức to lớn.[290] Russell chưa bao giờ ngần ngại nói ra những tư tưởng của tớ, dù những quan điểm của ông về chính trị và đạo đức hôn nhân gia đình mái ấm gia đình thường gây ra những tranh cãi lớn. Ngay cả đến khi 88 tuổi, ông vẫn cứng rắn và bị bắt giam vì đứng vị trí số 1 một cuộc biểu tình ủng hộ giải trừ hạt nhân. Russell được trao phần thưởng Nobel Văn học năm 1950 vì “những tác phẩm đầy ý nghĩa mà trong số đó ông đã tôn vinh những tư tưởng nhân đạo và tự do về tư tưởng”. Ông qua đời năm 1970, chỉ hai năm trước đó đó khi sống trọn vẹn một thế kỷ.[291]

Nghịch lý Russell giúp ông trở thành một nhà logic học với tầm cỡ lớn. Nghịch lý này hoàn toàn hoàn toàn có thể được trình diễn lại một cách toán học như sau:

Nếu

, suy ra

⟺

displaystyle R=xmid xnot in xtext, suy ra Rin Riff Rnot in R

Bìa cuốn Principia Mathematica (“Những nguyên tắc toán học”) của Russell và Whitehead. Sử dụng những nguyên tắc logic, Russell đã chứng tỏ “1+1=2” trong tác phẩm này (tại 54.43).

Russell đã đưa ra những lý thuyết tương hỗ update để xử lý và xử lý nghịch lý này. Frege, đang rất chán nản sau khi nhìn thấy lỗ hổng, đã và đang nỗ lực và thử nhiều phương pháp rất rất khác nhau nhằm mục đích mục tiêu cứu vãn khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống logic của tớ. Tuy nhiên, đến năm 1931, Kurt Gödel xuất bản những định lý bất toàn nổi tiếng của ông và chỉ rõ rằng: những nỗ lực xây dựng bộ môn đại số hoàn hảo nhất nhất trên cơ sở những tiên đề như Russell và Frege đang làm là hoàn toàn bất khả thi. Dù không thể hoàn thành xong xong tiềm năng của tớ, những khái niệm và tăng trưởng của Frege và Russell đã cách mạng bộ môn logic học và thực sự đáng trân trọng. [292]

Russell mang cả logic vào trong ngôn từ hằng ngày. Theo quan điểm của ông, ngôn từ kém đúng chuẩn hơn nhiều so với logic; chính vì vậy, chúng nên phải phân tích để thể hiện bản chất logic thực sự ẩn dưới những câu chữ.[293] Ta hãy xem xét mệnh đề sau này một ví dụ ưa thích của Russell để làm rõ hơn yếu tố riêng với ngôn từ:

Hoàng đế hiện tại của nước Pháp bị hói đầu

Mệnh đề này hiển nhiên là sai: ngay từ thời của Russell, nước Pháp đang không hề chủ trương quân chủ. Tuy nhiên nếu ta nói mệnh đề trên sai, vậy mệnh đề đúng về mặt logic phải là: “Hoàng đế hiện tại của nước Pháp không trở thành hói đầu”, nhưng mệnh đề này cũng sai và không phải là yếu tố mà ta ám chỉ. Để xử lý và xử lý những khúc mắc trong diễn đạt này, Russell phân tích như sau: Khi ta nói “Hoàng đế hiện tại của nước Pháp bị hói đầu”, cấu trúc logic thực sự ẩn dưới câu nói này là:

Tồn tại một thứ gì đó gọi là “nhà vua hiện tại của nước Pháp”
Chỉ có duy nhất một thứ được gọi là “nhà vua hiện tại của nước Pháp”
Tất cả những gì là “nhà vua hiện tại của nước Pháp” bị hói đầu.

Trình bày một cách hình thức hơn, ta có:

Với một số trong những trong những x, x là nhà vua hiện tại của nước Pháp.

Với toàn bộ y, nếu y là nhà vua hiện tại của nước Pháp, y = x[f]

x bị hói đầu.[294]

Cách diễn giải này được được cho phép làm rõ hơn cấu trúc của mệnh đề “Hoàng đế hiện tại của nước Pháp bị hói đầu.” Mệnh đề này sai vì (1) sai hay là không tồn tại thứ gì gọi là “nhà vua hiện tại của nước Pháp”. Mệnh đề đối nghịch “Hoàng đế hiện tại của nước Pháp không trở thành hói đầu” cũng sai vì nguyên do tương tự.[293][295] Việc triệu tập vào phân tích ngôn từ của Russell hoàn toàn hoàn toàn có thể xem là ghi lại cho việc kiện gọi là “bước ngoặt ngôn từ”, trong số đó ngôn từ trở thành yếu tố để những nhà triết học phân tích và tìm ra cấu trúc logic của nó.[296]

Ludwig WittgensteinSửa đổi

Ảnh chân dung Ludwig Wittgenstein khi ông nhận học bổng của trường Trinity College vào năm 1929.

Người học trò nổi tiếng nhất của Russell đó đó là Ludwig Wittgenstein. Ông là con út trong một mái ấm mái ấm gia đình Gianh Giá tại Vienna, tư dinh Wittgenstein từng đón tiếp nhiều khuôn mặt kiệt xuất trong nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp và thẩm mỹ và làm đẹp và làm đẹp như Johannes Brahms và Gustav Mahler. Nhưng cũng thật thảm kịch, khuynh hướng tự phê bình khắc nghiệt đến độ trầm nhược và tự tử hiện hữu rõ rệt trong mái ấm mái ấm gia đình ông. Ba trong số bốn người anh trai của Wittgenstein đã tự tử; người còn sót lại trong số họ Paul Wittgenstein là một nghệ sĩ dương cầm nổi tiếng trong thế kỷ 20 dù đã mất đi cánh tay phải trong trận trận chiến tranh.[297]

Trong toàn bộ thời hạn sống của tớ, Wittgenstein chỉ xuất bản duy nhất tác phẩm Tractatus Logico-Philosophicus (Chuyên luận logic-triết học) với độ dày chỉ ở tại mức 70 trang. Với khu khu công trình xây dựng xây dựng này, Wittgenstein tuyên bố đã xử lý và xử lý toàn bộ những yếu tố triết học. Lý thuyết TT của cuốn sách này là thuyết bức tranh về ý nghĩa.[298] Cũng in như Russell, Wittgenstein nhận định rằng: vai trò ngôn từ là để biểu lộ những quan hệ trong toàn toàn thế giới. “Một mệnh đề là một bức tranh của hiện thực. Một mệnh đề là quy mô về toàn toàn thế giới như ta tưởng tượng nó.”[299] Tự thân mệnh đề hoàn toàn hoàn toàn có thể không tả rõ quan hệ Một trong những sự kiện trong toàn toàn thế giới, nhưng quan hệ logic Một trong những yếu tố trong mệnh đề sẽ thể hiện quan hệ logic Một trong những vật thể trong toàn toàn thế giới.[299][300]

Trong ngôn từ thường ngày, quan hệ logic này thường được ẩn giấu và hoàn toàn hoàn toàn có thể chỉ được làm rõ bằng phương pháp phân tích những đối tượng người dùng người tiêu dùng trong mệnh đề thành những đối tượng người dùng người tiêu dùng đơn thuần và giản dị và tường minh hơn. Chẳng hạn, mệnh đề: “Đế quốc Áo-Hung đang trận trận chiến tranh với Nga” hoàn toàn hoàn toàn có thể được phân tích thành:[301]

Với một số trong những trong những x và một số trong những trong những y, x = Đế quốc Áo

và y = Vương quốc Hungary

x hợp nhất với y

x đang trận trận chiến tranh với Nga

y đang trận trận chiến tranh với Nga

“Thỏ hay Vịt?” Giải thích cho việc đổi ý của tớ, Wittgenstein lấy ví dụ bằng tấm hình ảo giác này. Chỉ là một hình ảnh, nhưng hoàn toàn hoàn toàn có thể được cảm nhận như thể hai đối tượng người dùng người tiêu dùng rất rất khác nhau ở hai tầm nhìn rất rất khác nhau.

Như vậy, đối tượng người dùng người tiêu dùng Áo-Hung đã được phân tích thành hai đối tượng người dùng người tiêu dùng là Đế quốc Áo và Vương quốc Hung; tuy nhiên, đây mới chỉ là bước thứ nhất vì hai chủ thể này vẫn còn đấy đấy là một những chủ thể phức tạp được cấu thành từ vô số những yếu tố khác.[301] Wittgenstein tin rằng, nếu ta tiếp tục quy trình phân tích như trên, ở đầu cuối ta sẽ đã đã có được một dãy gồm toàn những đối tượng người dùng người tiêu dùng đơn thuần và giản dị, quan hệ Một trong những đối tượng người dùng người tiêu dùng này sẽ phản ánh, hoàn toàn hoàn toàn có thể đúng chuẩn hoặc không đúng chuẩn, quan hệ của những đối tượng người dùng người tiêu dùng này trong toàn toàn thế giới. Những mệnh đề không thể phân tích được thành những yếu tố đơn thuần và giản dị in như vậy sẽ là những mệnh đề giả và do vậy vô nghĩa (Wittgenstein nhận định rằng hầu hết những tuyên bố về tôn giáo, đạo đức và triết học thuộc về loại mệnh đề giả này).[302] Với cuốn sách của tớ, Wittgenstein tuyên bố đã xử lý và xử lý xong toàn bộ những yếu tố triết học và ông từ bỏ môn học này.[302]

Wittgenstein dành một số trong những trong trong năm làm nghề chăm sóc vườn và giảng dạy tại những ngôi trường xa xôi trước lúc quay trở lại với triết học vào những thập niên 30. Ông trở thành giáo sư triết tại ĐH Trinity, Oxford. Thứ triết học ông dạy lúc bấy giờ rất khác với loại triết học trong Chuyên luận và không được in thành văn bản. Sau khi ông qua đời, những nội dung nội dung bài viết của ông được tổng hợp thành cuốn Những tìm sâu triết học.[303]

Vào quy trình này, Wittgenstein gạt bỏ tư tưởng khi nhận định rằng yếu tố tối hậu của ngôn từ là những đối tượng người dùng người tiêu dùng đơn thuần và giản dị; khối mạng lưới khối mạng lưới hệ thống logic ông xây dựng cũng rất được tháo dỡ.[304] Cũng in như ở thời kỳ trước, Wittgenstein tin rằng những ngữ pháp mặt phẳng ẩn giấu bản chất thực sự của ngôn từ; nhưng ở thời kỳ này, thứ được ẩn giấu không phải là những cấu trúc logic phức tạp và lại là yếu tố phong phú trong cách mà ngôn từ được sử dụng trong những hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi sinh hoạt hằng ngày.[305] Ngôn ngữ gắn sát với toàn toàn thế giới theo vô số cách rất rất khác nhau, và ông nêu lên khái niệm “trò chơi câu chữ” (en. language-trò chơi) để mô tả điều này. Wittgenstein đưa ra vài ví dụ về “trò chơi câu chữ” như: đưa ra mệnh lệnh, mô tả hình dáng của vật thể, thể hiện cảm xúc, đưa ra những số đo, xây dựng vật thể từ những mô tả, báo cáo lại một sự kiện, phỏng đoán về một sự kiện, bịa chuyện, diễn kịch, giải câu đố, nói đùa, đặt vướng mắc, nguyền rủa, chúc mừng và cầu nguyện. Sẽ là bất khả thi để chỉ ra một điểm lưu ý cốt yếu trong toàn bộ những trò chơi này, thay vào đó, những “trò chơi” này giống nhau Theo phong thái mà những thành viên trong một mái ấm mái ấm gia đình giống nhau: họ hoàn toàn hoàn toàn có thể có nhiều nét tương tự với nhau nhưng trông vẫn cực kỳ phong phú.[305] Ngôn ngữ cũng thế, có lẽ rằng rằng chúng không riêng gì có là những mệnh đề logic mà tiềm ẩn vô số điều kỳ thú và hơn hết, bí hiểm.[306]

Hiện tượng học và triết học hiện sinhSửa đổi

Rời khỏi mảnh đất nền trống nền trống của triết học phân tích tại nước Anh và một số trong những trong những vùng của Hoa Kỳ để đến với châu Âu lục địa, ta sẽ thấy một bộ mặt hoàn toàn khác của triết học tại đây. Như đã nói, cũng như những nhà triết học phân tích, những triết gia châu Âu lục địa truy tìm câu vấn đáp cho những vướng mắc như: “Ý thức là gì” hay “Làm người thì có ý nghĩa gì?” tuy nhiên họ không phân tích từ ngữ “ý thức” và “làm người” để tìm ra đáp án cho những yếu tố này. Trái lại, họ tin rằng: ta phải nhìn thật sâu vào trải nghiệm mà ta đang sẵn có để tìm ra câu vấn đáp cho những vướng mắc này. Dù bắt nguồn từ Nietzsche và Kierkegaard từ thế kỷ 19, chủ nghĩa hiện sinh của thế kỷ 20 không thể được hiểu nếu không quy chiếu đến những tác phẩm của Husserl. Rất nhiều những nhà triết học lục địa lớn đều đã học hoặc đã đọc Husserl. Điểm thú vị là, trong lúc Husserl là một nhà toán học và mong ước biến triết học thành một bộ môn khoa học tuyệt đối, nhiều môn đệ của ông lại là những nhà thơ, những tiểu thuyết gia cực kỳ xuất sắc.[267]

Edmund HusserlSửa đổi

Edmund Husserl, ảnh chụp vào năm 1910.

Edmund Husserl sinh vào năm 1859, cũng là năm sinh của John Dewey. Động lực lớn trong những khu khu công trình xây dựng xây dựng của Husserl là “sự chắc như đinh”. Ông kịch liệt chỉ trích thái độ duy nhiên (en. Naturalism), đó đó là thái độ nhận định rằng những khách thể có tính tuyệt đối và tất thảy mọi sự trên toàn toàn thế giới này đều hoàn toàn hoàn toàn có thể hoàn toàn lý giải bằng những môn khoa học tự nhiên. Khoa học, dù có khách quan đến đâu, cũng đều phải có nền tảng là từ ý thức của chính con người; xa rời khỏi nền tảng này hướng dẫn ta đi đến những ngõ cụt. Vậy, nếu như ý thức đó đó là suối nguồn cho mọi hiểu biết của ta, Husserl nhận định rằng: ta sẽ phải tiếp cận nó theo một cách hoàn toàn khác.[307]

Husserl đã tiếp tục tăng trưởng một phương pháp, được gọi là hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học (en. Phenomenology). Cũng in như cách Hegel dùng chữ này, “hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học” là môn học nghiên cứu và phân tích và phân tích về những đối tượng người dùng người tiêu dùng xuất hiện trong kinh nghiệm tay nghề tay nghề của toàn bộ toàn bộ chúng ta.[307] Husserl đã đi ngược lại những triết gia trước đó lúc không sở hữu và nhận định rằng toàn toàn thế giới là tuyệt đối và không bao giờ thay đổi (thái độ duy nhiên), trái lại, toàn toàn thế giới này chỉ là toàn toàn thế giới mà ta đã nhìn thấy. Nói cách khác, hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học không coi một điều gì là tất yếu mà quyết thẩm tra về phong thái mà ta nhìn toàn toàn thế giới, quyết tìm ra tại sao ta lại nhìn toàn toàn thế giới như vậy này mà không phải thế khác.[308]

Một trong những mày mò quan trọng của Husserl là tính ý hướng (la. Intentio), đó là, ý thức bao giờ cũng là ý thức về một chiếc gì. Triết học duy lý nhận định rằng ý thức hoàn toàn hoàn toàn có thể tồn tại độc lập với toàn toàn thế giới, đứng ngoài toàn toàn thế giới. Nhưng Husserl đã chỉ ra rằng, ý thức của ta luôn luôn có đối tượng người dùng người tiêu dùng; đối tượng người dùng người tiêu dùng đó hoàn toàn hoàn toàn có thể là những dòng chữ mà ta đang đọc, là dụng cụ xung quanh, là những kỷ niệm mà ta đang hồi tưởng…[309] Ý thức bao giờ cũng là một ý hướng: nó luôn hướng tới một đối tượng người dùng người tiêu dùng nào đó; bên trong nó không tiềm ẩn gì cả.[310]

Quan trọng không kém điều đã trình diễn ở trên, đối tượng người dùng người tiêu dùng bao giờ cũng là đối tượng người dùng người tiêu dùng cho một ý thức. Một đối tượng người dùng người tiêu dùng không thể là đối tượng người dùng người tiêu dùng cho một sự vật khác, vì sự vật không hoàn toàn hoàn toàn có thể tri giác và nhận thức đối tượng người dùng người tiêu dùng; nó phải là đối tượng người dùng người tiêu dùng cho một ý thức. Hơn thế, cùng một đối tượng người dùng người tiêu dùng nhưng những ý thức rất rất khác nhau sẽ trái chiều và nhìn nhận nó theo những cách rất rất khác nhau.[311] Đứng trước một Phật điện, có người sẽ thấy đó là một nơi thờ tự rất linh, có người lại thấy những pho tượng thờ là những tác phẩm điêu khắc tinh xảo và hẳn có người sẽ thấy bàn thờ cúng cúng đó mang dấu tích của thuở nào đại lịch sử nhất định. Dẫu là cùng một đối tượng người dùng người tiêu dùng, nhưng nhiều ý thức sẽ nhìn nhận nó theo những cách thật rất rất khác nhau. Triết học cổ xưa hẳn đã muốn có cái nhìn của Thượng đế: “biết thấu tỏ sự vật”, nên mới thể hiện toàn toàn thế giới như thể một thứ gì đó tuyệt đối và cứng nhắc.[311]

Như vậy, ý thức và đối tượng người dùng người tiêu dùng có một mối liên hệ ngặt nghèo với nhau, ngang hàng với nhau; không thể có cái này tồn tại mà cái kia không tồn tại. Từ trước đến nay, những nhà khoa học, hay thậm chí còn còn là một những nhà văn, đều mô tả toàn toàn thế giới như thể đó là một chiếc gì đó lạnh lùng, duy nhiên và tách biệt với ý thức con người. Nhưng nhà hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học coi toàn toàn thế giới là “cái tôi đã nhìn và đã sống”, một toàn toàn thế giới phong phú và tiềm ẩn vô vàn điều mầu nhiệm.[312] Để hoàn toàn hoàn toàn có thể bước vào địa hạt hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học, Husserl đưa ra một phương pháp.

Phương pháp hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học này được ông gọi là những “giảm trừ” (en. Reduction). Có ba bước giảm trừ là giảm trừ triết học, giảm trừ yếu tính và giảm trừ hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học. “Giảm trừ triết học” là làm điều mà Descartes đã làm: nghi ngờ hết thảy mọi sự, không coi cái gì là hiển nhiên hết, ta gạt mọi những tư tưởng trước đó ra ngoài để hoàn toàn hoàn toàn có thể tự mình bước đi. “Giảm trừ yếu tính”, như Husserl nói, là “đặt toàn toàn thế giới vào trong ngoặc đơn”, là trong thời gian trong thời điểm tạm thời không để tâm, không để ý quan tâm đến việc hiện hữu của toàn toàn thế giới vạn vật vạn vật thiên nhiên mà chỉ chuyên chú đến đối tượng người dùng người tiêu dùng đang rất được ý thức mà ta hướng tới. Đến bước giảm trừ hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học, ý thức và thực tại gắn chặt với nhau thành một thực tại duy nhất. Thế giới ta đạt được thời hạn lúc bấy giờ không phải là toàn toàn thế giới tuyệt đối hay là toàn toàn thế giới như được nhắc tới trong sách vở, mà đó đó là toàn toàn thế giới ta đã thực sự nhìn thấy, thực sự sống với nó.[313]

Martin HeideggerSửa đổi

Ảnh chụp Martin Heidegger vào năm 1960.

Martin Heidegger là học trò của Husserl và là một trong số những khuôn mặt triết gia Đức nổi trội nhất của thế kỷ 20. Năm 1927, ông phát hành tác phẩm tiêu biểu vượt trội vượt trội và có ảnh hưởng nhất của tớ, Hữu thể và Thời gian (de. Sein und Zeit, en. Being and Time). Heidegger biết rằng ông mang nợ Husserl thật nhiều nên đã đề tặng tác phẩm này cho những người dân dân thầy của tớ; tuy nhiên, về mặt triết học, Heidegger và Husserl có nhiều điểm khác lạ lớn. Nếu như Husserl tin rằng: bằng phương pháp hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ học, những lớp trải nghiệm sẽ tiến hành bóc tách và kết quả của quy trình là một ý thức thuần túy thì Heidegger không sở hữu và nhận định rằng tồn tại cái gọi là “ý thức thuần túy” như vậy. Heidegger đặt trọng tâm triết học của tớ vào sự hiện hữu (“tồn tại”, en. Being), thứ đi trước và đặt nền tảng cho toàn bộ những trải nghiệm mà ta có.[314]

Toàn bộ triết học của Heidegger hoàn toàn hoàn toàn có thể nói rằng rằng là xoay quanh chữ Dasein. Ông lý giải chữ Dasein của tớ như sau: “Da” mang nghĩa nguyên thủy của nó là “trái chiều” còn “Sein” được hiểu như một động từ nên nghĩa là “hiện hữu”. Trước Heidegger, Hegel cũng nhắc tới “Dasein” nhưng cũng như những triết gia khác, chữ này được sử dụng để chỉ những hữu thể đã tạo ra, đã cứng đọng thành những sự vật. Trái lại, Heidegger muốn đi sâu hơn, ông muốn vén màn cho hiện hữu, tức: sự hình thành của những hữu thể đó.[315] Để hoàn toàn hoàn toàn có thể xâm nhập vào triết học của Heidegger, ta cần gác lại cái nhìn thường ngày khi nhận định rằng những hữu thể đã tạo ra, cố định và thắt chặt và thắt chặt và đi sâu vào hiện hữu hay đó đó là yếu tố hình thành những hữu thể, sự hình thành của chính toàn toàn thế giới mà ta biết.[316]

Trong triết học của Heidegger, con người là Dasein và là một hữu-tại-thế (zh. 有在世, de. In-der-welt-sein, “hiện hữu trong toàn toàn thế giới”). Chữ “thế [giới]” ở đây không nghĩa là toàn toàn thế giới với tư cách là không-thời hạn để tiềm ẩn con người như ta thường hiểu; ngược lại, triết gia người Đức nhận định rằng chính sinh hoạt của Dasein mới làm phát sinh ra không khí và thời hạn. Một ví dụ nhỏ để làm rõ điều này là, những khái niệm cơ bản mà ta dùng để chỉ không khí như: “đây”, “đó”, “ngoài kia”, “phía dưới” đều bắt nguồn từ nơi con người; nếu không hề con người làm vị trí vị trí căn cứ, những khái niệm trên trở nên thật mơ hồ.[317]

Cũng như vậy, thời hạn phát sinh từ chính con người. Nhiều triết gia trước đó như Aristotle, Kant và Bergson đã và đang chỉ ra tính chất lệ thuộc của thời hạn vào sinh hoạt của con người nhưng không triệt để như Heidegger. Bergson đã có một quan sát rất đúng chuẩn rằng: “Chiếc kim đồng hồ đeo tay đeo tay chỉ ở một vị trí vào một trong những trong những khoảnh khắc, nên nếu không hề trí nhớ của ta để nhớ rằng trước lúc ở số 6 thì kim đã ở số 3, thì sẽ không còn hề còn sự hoạt động và sinh hoạt giải trí và sinh hoạt vui chơi của chiếc kim, và tất yếu là không hề thời giờ.” Hai khái niệm này (“cái đã qua” và “cái đang là”) không thể tồn tại cùng lúc một cách khách quan, mà chỉ tồn tại trong trải nghiệm của con người mà thôi. Heidegger nhận định rằng, bản chất của con người là “ném mình ra phía trước”, nó đang ở hiện tại mà đã ném mình về tương lai, đang ở hiện tại mà còn ném mình về phía quá khứ nữa.[318] Đây được gọi là thời hạn tính của Dasein, “quá khứ”, “hiện tại” và “tương lai” chỉ là ba thế xuất hiện của thuở nào gian tính duy nhất: không thể có có hiện tại nếu không hề tương quan với quá khứ và tương lai, tương tự, không thể có tương lai và quá khứ nếu không quy chiếu đến hiện tại.[319]

Khép lại phần của Heidegger, ta hãy xem xét phương diện “hiện sinh” trong triết học của ông. Nhà triết học nhận định rằng, vì coi toàn toàn thế giới cố định và thắt chặt và thắt chặt là quá hiển nhiên mà ta bị nhiễm cái vẻ duy sự của nó. Ta quên đi sự hiện hữu của tớ mà bị nhấn chìm trong toàn toàn thế giới. Một mối nguy khác nữa là tính cách “dụng cụ”. “Dụng cụ” là thứ nối dài cho kĩ năng tác động của ta: cái búa để ta đập, chiếc máy tính để ta thao tác Nhưng việc dùng dụng cụ đặt ta trong mối tương quan với chúng, chỉ sinh hoạt với tinh thần dụng cụ thì sớm muộn gì chính ta cũng trở nên kéo xuống thành một sự vật.[320] Để vượt lên trên những điều này, ta cần luôn tỉnh thức về yếu tố hiện hữu của chính mình, luôn tiếp thông với toàn toàn thế giới để lấy những điều chưa thành hình ra ánh sáng. Và luôn làm mới bản thân, khai thác những tiềm năng của tớ mình và “tự vượt qua chính mình để đến với cái khả hữu của tớ”, đến với cái chí thiện.[321]

Jean-Paul SartreSửa đổi

Jean-Paul Sartre cùng Simone de Beauvoir tại Bắc Kinh, năm 1955.

Nhà triết học nổi tiếng nhất của chủ nghĩa hiện sinh có lẽ rằng rằng là Jean-Paul Sartre. Ông là một nhà văn sắc bén, một nhà tâm ý có tài năng năng và là một nhà triết học đặc biệt quan trọng quan trọng.[322] Các tác phẩm của ông đã lột tả được trải nghiệm và tâm ý của những con người đang sống trong thế kỷ 20 đầy dịch chuyển.[323] Ông từ chối phần thưởng Nobel Văn học vào năm 1964 vì không thích có mối ràng buộc với những thiết chế. Sartre là người đã mang triết học hiện sinh “xuống đường”, xâm nhập và ảnh hưởng sâu rộng đến vô số môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường trong xã hội, nhất là trong người trẻ tuổi.[324] Khi ông mất năm 1980, khoảng chừng chừng năm mươi nghìn người (hầu hết là những học viên, sinh viên) đã xuống lòng đường Paris tiễn đưa ông.[325]

“Thừa thãi” và “Phi lý” là những từ hoàn toàn hoàn toàn có thể được sử dụng để cô đọng toàn toàn thế giới quan của Sartre.[326] Các sự vật trong toàn toàn thế giới của ông đều “đặc sệt, nhầy nhụa và bất di dịch”. Mọi thứ đều cứ nằm lì và trơ trơ ra đấy, chẳng có cái gì cả; sự bất động vô nghĩa này khiến con người cảm thấy chán ngán, “buồn nôn”.[327] Cảm giác này được Sartre miêu tả rõ ràng trong cuốn tiểu thuyết nổi tiếng Buồn nôn (en. The Nausea, fr. La Nausée) của ông: chàng trai Adolphe mệt mỏi, chán nản đang ngồi trong khu dã ngoại khu vui chơi vui chơi khu dã ngoại khu vui chơi vui chơi công viên, ánh nhìn của anh ta tạm ngưng tại một chiếc rễ cây. Cái rễ cây ấy trông như đang bò ra, đấy là “trông như” thôi, còn thực sự thì nó lì lì, vô nghĩa. Tại sao nó lại màu đen thế này, tại sao nó lại xù xì như vậy, sao nó không là cái gì khác những vướng mắc này chẳng có nghĩa lỳ gì cả, mọi thứ của cái rễ này trông thật thừa thãi so với chính nó; tự thân nó cũng chẳng có ý nghĩa gì cả.[328] Sartre thấy sự vật nào thì cũng cứng đọng, lầm lì và phi lý như vậy.[328]

Nếu mọi sự đều phi lý và vô nghĩa như vậy, hẳn môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường con người phải mang một ý nghĩa nào đó? Sartre không sở hữu và nhận định rằng như vậy, môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường con người tự nó cũng vô nghĩa, chỉ có ý nghĩa do con người gán cho nó mà thôi.[329] Sartre đưa ra một ví dụ nổi trội, ông bảo ta hãy tưởng tượng ra một con dao rọc giấy; con dao này đã được sản xuất để phù phù thích phù thích hợp với hiệu suất cao của nó: nó có một chiếc lưỡi sắc bén nhưng không khiến nguy hiểm, nó nên phải làm bằng một vật tư thích hợp như sắt kẽm sắt kẽm kim loại, gỗ chứ không phải là bơ hay lông chimNhững điểm lưu ý này được gọi là “yếu tính” (en. Essense) của “dao rọc giấy”, chúng phải xuất hiện trước và định hình nên con dao rọc giấy.[330] Nhưng con người thì sao? Ông nhận định rằng, không hề kế hoạch nào cho con người cả, con người chẳng phải là tạo tác của Thượng đế và cũng chẳng được thiết kế để thực thi một thiên chức gì cả.[331] Một cách cô đọng, Sartre viết: “Hiện hữu có trước yếu tính” (hoặc “hiện sinh có trước bản tính”); con người không hề sẵn yếu tính, nó phải tự tạo ra ý nghĩa cho mình.[331][332]

Bức tranh Nighthawks (1942) của Edward Hopper. Dù ở rất gần nhau, những nhân vật trong tranh không thể hiện một sự link nào cả. Hình ảnh này hoàn toàn hoàn toàn có thể được sử dụng để miêu tả một số trong những trong những khía cạnh trong triết học của Sartre: sự xa cách, tha hóa nhưng cũng nhấn mạnh yếu tố yếu tố sự tự do và độc lập của từng thành viên trong xã hội.

Con người được toàn quyền quyết định hành động hành vi cho môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường của tớ nhưng chính vì sự tự do nó lại là một nỗi đau khổ. Sartre viết: “Con người bị phán quyết phải tự do”, dù có làm gì và làm thế nào, con người không thể thoát khỏi sự tự do này.[333] Vì không hề một thế lực nào tác động đến ta và chính ta cũng không hề sẵn yếu tính nào cả, ta phải chịu trách nghiệm với mọi điều ta làm vì đó là lựa chọn của chính ta. Ngay tại thời hạn lúc bấy giờ, ta hoàn toàn hoàn toàn có thể đang buồn chán, nhưng theo Sartre, sự buồn chán đó là vì chính ta chọn lấy, không hề ai ép ta phải như vậy cả.[334] Niềm tin tồi tệ (en. Bad faith) mà con người hoàn toàn hoàn toàn có thể có là phủ nhận sự tự do của chính mình, coi con người là thành phầm của tình hình hoặc những quyết định hành động hành vi trong quá khứ. “Tôi vốn đã như vậy này rồi” hoặc “Tôi không hề lựa chọn nào khác” là một vài ví dụ cho điều này, Sartre nhận định rằng: con người luôn hoàn toàn hoàn toàn có thể tự quyết cách mà người ta sống, con người họ trở thành và ý nghĩa cho môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường họ. Con người đó đó là tự do và ta chịu toàn bộ trách nghiệm (cùng những trải nghiệm như lo ngại, đau khổ và vô vọng) cho ý nghĩa môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường mà ta tạo ra.[335]

Nhờ công lớn số 1 của Sartre, triết học hiện sinh xâm nhập vào mọi khía cạnh trong xã hội của thế kỷ XX, nhất là tại nước Pháp, biến đây trở thành trào lưu triết học có ảnh hưởng nhất tại châu Âu lục địa vào thời hạn lúc đó.[336] Chủ nghĩa hiện sinh cũng bước vào trong cả thơ, tiểu thuyết và phim ảnh; nó lôi cuốn được thật nhiều người theo đuổi (hầu hết là thanh thiếu niên) và khiến người ta phải suy tưởng về ý nghĩa cho việc tồn tại của chính bản thân mình mình mình.[337] Dù vậy, cũng phải nhớ rằng, đây chỉ là bề nổi của triết hiện sinh, một trường phái triết học thực sự phong phú và tiềm ẩn vô cùng thật nhiều những suy tưởng và phản tỉnh (chứ không riêng gì có là những tâm ý về yếu tố “vô nghĩa của môi trường tự nhiên tự nhiên vạn vật vạn vật thiên nhiên sống đời thường”).[336] Triết học hiện sinh tiếp tục sống và tồn tại trong thế kỷ 21 này, dù ảnh hưởng của nó không hề vang dội và thỏa sức tự tin như trong năm thời hạn thời gian giữa thế kỷ trước.[338]

Một vài nét về triết học hiện tạiSửa đổi

Martha Nussbaum, ảnh chụp năm 2008

Triết học đang ở đâu trong hiện tại, và, nó sẽ đi đến đâu? Sau khi theo dõi tiến trình triết học từ những buổi thứ nhất cho tới thế kỷ XX, có lẽ rằng rằng ta tránh việc đưa ra một câu vấn đáp quá chắc như đinh. Có những yếu tố mới sẽ xuất hiện, có những yếu tố sẽ không còn hề xuất hiện nữa và hoàn toàn hoàn toàn có thể có những yếu tố cũ lại được lật lại để tiếp tục suy ngẫm.[339] Ta sẽ chỉ điểm qua một số trong những trong những trào lưu triết học nổi trội ở quy trình này.[339]

Kể từ khi được thiết lập vào thời của Francis Bacon, những phương pháp thực nghiệm (duy nghiệm) nhằm mục đích mục tiêu tích lũy tài liệu đang trở thành tiêu đúng cho khoa học. Tuy nhiên, nền tảng của lý thuyết thực nghiệm cũng như thể bản chất của khoa học đều hoàn toàn hoàn toàn có thể được đặt lại trước yếu tố suy xét của triết học. W. V. O. Quine đã có những tư tưởng mới về chủ nghĩa duy nghiệm cổ xưa.[340] Về khoa học và những đặc tính của nó, Karl Popper và Thomas S. Kuhn là hai nhà triết học nổi tiếng nhất trong nghành nghề nghề này. Hệ thống tư tưởng của hai ông gần như thể thể đi ngược hoàn toàn với những quan điểm thường thấy về khoa học.[341][342] Sự tăng trưởng về khoa học công nghệ tiên tiến và phát triển tiên tiến và phát triển và tăng trưởng cũng nêu lên những yếu tố về máy móc và trí tuệ tự tạo, với ví dụ nổi tiếng nhất là phép thử Turing.[343]

Chủ nghĩa hậu tân tiến là một nét khác của triết học đương đại. Phong trào này xét lại (hay thẳng thắn hơn, từ chối) những quan điểm truyền thống cuội nguồn cuội nguồn về toàn toàn thế giới như: “chỉ có một bức tranh hiện thực duy nhất”, “những tri thức phổ quát là hoàn toàn hoàn toàn có thể tích lũy được” hay “khoa học là dạng hiểu biết tiên tiến và phát triển và tăng trưởng hơn”. Các nhà triết học nổi trội nhất của chủ nghĩa hậu tân tiến là Michel Foucalt, Jacques Derrida và Richard Porty.[344]

Nữ quyền cũng là một chủ đề lớn khác của triết học vào thời hạn mới mới gần đây. Bên cạnh những trào lưu nổi trội và phong phú yêu cầu xét lại vai trò của phụ nữ, bình đẳng giới và cấu trúc xã hội, những nhà triết học nữ quyền cũng xem xét sâu hơn về vai trò kết cấu quyền lực tối cao tối cao, chính trị và Đk xã hội ảnh hưởng đến những khuôn mẫu nhận thức và đạo đức của phụ nữ. Hai trong số nhiều nhà triết học nữ quyền có ảnh hưởng lớn là Simone Beauvoir và Martha Nussbaum.[345][346]

Trong nghành đạo đức, Peter Singer là một khuôn mặt triết học với ảnh hưởng không nhỏ. Ông nêu lên những vướng mắc trong yếu tố đối xử với thú hoang dã (“Nếu sở hữu trí khôn vượt trội không được được cho phép một người tận dụng kẻ khác cho tiềm năng của riêng mình, tại sao nó được được cho phép loài người bóc lột những sinh vật khác?”) và mối liên hệ giữa từng thành viên với tình trạng đói nghèo đang tồn tại trên toàn toàn thế giới (chủ nghĩa vị tha hữu hiệu).[347] Triết học Ra đời và tăng trưởng khi con người đặt vướng mắc về những tập quán và về toàn toàn thế giới xung quanh. Với những trào lưu triết học như hiện tại, hoàn toàn hoàn toàn có thể, tinh thần Socrates sẽ tiến hành duy trì và tiếp tục định hình nên tương lai của chính toàn bộ toàn bộ chúng ta.[348]

Xem thêmSửa đổi

Triết học phương Đông

Phụ chúSửa đổi
^ Người thầy của ông (Plato), trái lại, nhận định rằng những sự vật trong toàn toàn thế giới là quá bất toàn làm cho những giác quan hoàn toàn hoàn toàn có thể rút ra được một khoa học nào đó. [47]

^ Hobbes dùng thuật ngữ “Thịnh vượng chung” (en. Commonwealth) để nói về khái niệm này.

^ Nietszhe viết: Hãy còn biết bao nhiêu điều hoàn toàn hoàn toàn có thể tựu thành. Vậy thì hãy học cười vang cao vút khỏi đầu những ngươi! Hỡi những kẻ khiêu vũ tài ba, hãy nâng lòng lên rất cao, cao hơn, cao vời hơn thế nữa! Và chớ quên cười thật ầm vang! [249]

^ Trò “đính ghim” là một trò chơi dân dã của trẻ con vào thời của Bentham. Nếu như ông sống ở thời hạn hiện tại, có lẽ rằng rằng ông sẽ nói: “Nếu tạo ra cùng một giá trị niềm sung sướng thì trò chơi play cũng luôn hoàn toàn có thể có mức giá trị ngang với đọc thơ” [257]

^ Tránh hiểu nhầm rằng William James nói người ta hoàn toàn hoàn toàn có thể tin bất kể cái gì người ta muốn tin và nó sẽ trở thành thực sự; ngược lại, những niềm tin tự kỷ TT như vậy thực sẽ không còn hề đi đến đâu. [275]

^ Điều này đảm bảo chỉ có duy nhất một nhà vua Pháp mà ta đang nhắc tới.

Tham khảoSửa đổi

Chú thíchSửa đổi

^ Kenny, Anthony, A New History of Western Philosophy, chapter 1.

^ Gottlieb, Anthony, The Dream of Reason: A History of Western Philosophy from the Greeks to the Renaissance, 1st Edition, chapters 1 and 2.

^ Lindberg, David C. (2007). Science before the Greeks. The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context . Chicago, Illinois: University of Chicago Press. tr.127. ISBN978-0-226-48205-7.

^ T. McLellan, David (28 tháng 1 năm 2022). Western Philosophy. Britannica. Bản gốc tàng trữ ngày 13 tháng 5 năm 2022. Truy cập ngày 7 tháng 5 năm 2022.

^ Logos. triethoc.edu. Ngày 11 tháng 10 năm trước đó đó đó.

^ Debra Nails, A Companion to Greek and Roman Political Thought Lưu trữ 2022-12-01 tại Wayback Machine Chapter 21 The Trial and Death of Socrates Lưu trữ 2022-12-01 tại Wayback Machine John Wiley & Sons, 2012 ISBN 1-118-55668-2 Accessed ngày 23 tháng 11 năm 2022

^ National Public Radio (ngày 8 tháng 8 trong trong năm 2007). Plato’s ‘Republic’ Still Influential, Author Says. Talk of the Nation.

^ Plato: The Republic. Plato: His Philosophy and his life, allphilosophers

^ Campbell, Neil A. (2008). 47: Animal Development. Biology. Pearson Benjamin Cummings. ISBN978-0805368444.

^ Aristotle: Themes, Arguments and Ideas. Sparknotes. Truy cập Ngày 15 tháng 5 năm 2022.

^ Teleology. Britannica. Truy cập Ngày 15 tháng 5 năm 2022.

^ Sharpe, Matthew. “Stoic Virtue Ethics.” Handbook of Virtue Ethics, 2013, 2841.

^ Frede, Dorothea (tháng 2 năm trước đó đó đó). The historic decline of virtue ethics. Cambridge Companions to Philosophy. Cambridge University Press: 124128. doi:10.1017/CCO9780511734786.007.

^ Dobelli, Rolf (2022). Nghệ thuật sống niềm sung sướng gặt thành công xuất sắc xuất sắc. Nhà xuất bản Thế giới. tr.187189. ISBN978-604-77-6173-9.

^ Holloway, Richard (2022). 21: Giáo hội lên ngôi. Lược sử tôn giáo. Nhà xuất bản Thế giới. tr.151158. ISBN978-604-77-7869-0.

^ Giăng 1. VietChristan. Truy cập ngày 15 tháng 5 năm 2022.

^ McBride, William Leon (1997). The Development and Meaning of Twentieth-century Existentialism. Taylor and Francis. tr.131. ISBN0-8153-2491-X.

^ a b c d e Copleston, Frederick (1993). Medieval philosophy: [from Augustine to Duns Scotus] . Tp Tp New York [u.a.]: Image Books, Doubleday. tr.341342. ISBN038546844X.

^ Eva Del Soldato. Natural Philosophy in the Renaissance. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Truy cập ngày 23 tháng 8 năm 2022.

^ Diggers’ Manifesto. Bản gốc tàng trữ ngày 9 tháng 7 năm 2011. Truy cập ngày 19 tháng 7 năm 2011.

^ Asimov, Isaac (1964). Asimov’s Biographical Encyclopedia of Science and Technology. ISBN 978-0385177719

^ Thi-thiên 19:1-14. VietChristian. 2022. Truy cập ngày 21 tháng 5 năm 2022.

^ Hundert, EJ (1987). Enlightenment and the decay of common sense. tr.133154.

^ Urbach, Peter (1987). Francis Bacon’s Philosophy of Science: An Account and a Reappraisal. La Salle, Ill.: Open Court Publishing Co. tr.192. ISBN9780912050447.

^ Boorstin, Daniel J. (2022). Những nhà mày mò: Lịch sử tri kiến vạn vật của con người. Tp Tp Hà Nội Thủ Đô Thủ Đô: Nhà xuất bản Thế giới. tr.400408. ISBN978-0394726250.

^ Phúc Âm Ma-thi-ơ, chương 7, câu 12.

^ Davies, Norman (1996). Europe: A History. tr.687. ISBN978-0060974688.

^ Hegel, G. W. F. (1830). § 15. Bách khoa thư những khoa học triết học (PDF).

^ Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản. Bản gốc tàng trữ ngày 16 tháng 7 năm 2022. Truy cập ngày 23 tháng bốn năm 2022.

^ Nietzsche, Friedrich (1883). Zarathustra đã nói như vậy. Trần Xuân Kiêm biên dịch (ấn bản 2022). Nhà xuất bản Dân trí. tr.55. ISBN978-604-304-748-6.

^ Nietzsche, Friedrich (1883). Zarathustra đã nói như vậy. Trần Xuân Kiêm biên dịch (ấn bản 2022). Nhà xuất bản Dân trí. tr.29. ISBN978-604-304-748-6.

^ Nietzsche, Friedrich (1883). Zarathustra đã nói như vậy. Trần Xuân Kiêm biên dịch (ấn bản 2022). Nhà xuất bản Dân trí. tr.431. ISBN978-604-304-748-6.

^ Nietzsche, Friedrich (1883). Zarathustra đã nói như vậy. Trần Xuân Kiêm biên dịch (ấn bản 2022). Nhà xuất bản Dân trí. tr.430431. ISBN978-604-304-748-6.

Tham khảoSửa đổi

Tài liệu đã được xuất bản bằng tiếng ViệtSửa đổi

Tài liệu bằng tiếng AnhSửa đổi

Liên kết ngoàiSửa đổi

Bảng những chữ viết tắt

en.: English, tiếng Anh | de.: Deutsch, tiếng Đức | fr.: Français, tiếng Pháp |
zh.: 中文 chữ Hán | la.: Latīna, tiếng Latinh

Chia sẻ

Chia Sẻ Link Down Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì miễn phí

Bạn vừa tìm hiểu thêm tài liệu Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về Video Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì tiên tiến và phát triển và tăng trưởng nhất và ShareLink Download Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì miễn phí.

Giải đáp vướng mắc về Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì

Nếu sau khi đọc nội dung nội dung bài viết Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì vẫn chưa hiểu thì hoàn toàn hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Ad lý giải và hướng dẫn lại nha

#Đáp #án #không #dụng #khi #nổi #về #nghĩa #của #những #phát #minh #về #khoa #học #tự #nhiên #thế #kỉ #XVIIIXIX #là #gì

4147

Video Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ ?

Bạn vừa Read Post Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về Review Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ tiên tiến và phát triển nhất

Share Link Tải Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ miễn phí

Heros đang tìm một số trong những ShareLink Download Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ Free.

Giải đáp vướng mắc về Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ

Nếu sau khi đọc nội dung bài viết Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ vẫn chưa hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Ad lý giải và hướng dẫn lại nha
#Đáp #án #không #dụng #khi #nổi #về #nghĩa #của #những #phát #minh #về #khoa #học #tự #nhiên #thế #kỉ #XVIIIXIX #là #gì #Đầy #đủ

Hướng Dẫn Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những phát minh về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ Chi tiết

Kinh Nghiệm về Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ 2022

Thời kỳ Tiền-SocratesSửa đổi

Thời kỳ Cổ điểnSửa đổi

Những trường phái triết học thời kỳ cổ đại khácSửa đổi

Thánh Augustine thành HippoSửa đổi

Các triết gia Hồi giáo: Avicenna và AverroesSửa đổi

Thomas AquinasSửa đổi

Một số học thuyết về chính trịSửa đổi

Triết học vật lý và sự tăng trưởng của khoa họcSửa đổi

Chủ nghĩa duy lýSửa đổi

Chủ nghĩa duy nghiệmSửa đổi

Nhận thức luận của KantSửa đổi

Siêu hình học của KantSửa đổi

Luân lý học của KantSửa đổi

Các nhà duy tâm ĐứcSửa đổi

Nhà duy vật biện chứngSửa đổi

Sự Ra đời của chủ nghĩa hiện sinhSửa đổi

Chủ nghĩa Công lợi tại Anh quốcSửa đổi

Chủ nghĩa thực dụngSửa đổi

Triết học phân tíchSửa đổi

Hiện tượng học và triết học hiện sinhSửa đổi

Chú thíchSửa đổi

Tham khảoSửa đổi

Chia Sẻ Link Down Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì miễn phí

Video Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ ?

Share Link Tải Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ miễn phí

Giải đáp vướng mắc về Đáp án không dụng khi nổi về ý nghĩa của những ý tưởng sáng tạo về khoa học tự nhiên thế kỉ XVIII-XIX là gì Đầy đủ

Bài viết mới

Phản hồi gần đây