Hướng Dẫn Em có nhận xét gì về Kế hoạch phục hưng châu Âu của Mỹ Chi tiết

Thủ Thuật Hướng dẫn Em có nhận xét gì về Kế hoạch phục hưng châu Âu của Mỹ Mới Nhất

You đang tìm kiếm từ khóa Em có nhận xét gì về Kế hoạch phục hưng châu Âu của Mỹ được Cập Nhật vào lúc : 2022-03-31 06:43:19 . Với phương châm chia sẻ Mẹo Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi tìm hiểu thêm tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Ad lý giải và hướng dẫn lại nha.

LỊCH SỬ VĂN MINH CHÂU ÂU (5): PHỤC HƯNG – KHI ĐẠI BÀNG VỖ CÁNH

Tác giả: Tôn Thất Thông, CHLB Đức

Bằng cách này hay cách khác, Phục hưng là thuật ngữ được sử dụng để diễn tả một khía cạnh đặc biệt quan trọng của nền văn hóa truyền thống cổ truyền châu Âu ở ngưỡng cửa năm 1500. Nền văn hóa truyền thống đó khởi đầu cho lịch sử tân tiến châu Âu […]. Thời kỳ phục hưng tỏ ra là một khoảnh khắc đặc biệt quan trọng trong số phận con người của xứ hoàng hôn, là tuyên ngôn mặc khải của người thế tục, là thời khắc sinh thành của toàn thế giới tân tiến[1].

Sử gia kinh tế tài chính R. Romano và A. Tenenti, giáo sư ĐH Paris

“Thời đại phục hưng” không phải là một thuật ngữ được sáng tạo bởi người đương thời, mà được những nhà sử học thế kỷ 19 dùng để chỉ một quy trình lịch sử đặc trưng ở cuối thời kỳ trung cổ châu Âu. Thuật ngữ tiếng Pháp “Renaissance” (nghĩa là Hồi sinh – Rebirth) được nhà sử học Jules Michelet sử dụng lần thời điểm đầu xuân mới 1858. Hai năm tiếp theo, sử gia văn hóa truyền thống Jacob Burckhardt người Thụy Sĩ thánh hóa nó trong tác phẩm tầm cỡ nổi tiếng với tựa đề “Văn hóa Phục hưng ở Ý”[2]. Dù sách được viết bằng tiếng Đức, Burckhardt cũng cố ý dùng lại thuật ngữ tiếng Pháp Renaissance trong toàn bộ nội dung và cả tựa đề[3]. Từ đó về sau, Renaissance từ từ trở thành ngôn từ quốc tế và phổ cập rộng trong những nước thuộc văn hóa truyền thống la-tinh, tuy nhiên mỗi nước đều phải có thuật ngữ địa phương riêng và thỉnh thoảng cũng khá được sử dụng trong sách vở của tớ. Riêng ở Ý, nơi sinh thành của trào lưu phục hưng, thì thuật ngữ địa phương Rinascimento được lưu truyền phổ cập rộng.

Nói đến phục hưng, trước hết toàn bộ chúng ta cần phân biệt vài thuật ngữ vốn dĩ có nội dung tương đối rất khác nhau, nhưng rất dễ dàng lẫn lộn với nhau.

Trước hết, trào lưu nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp phục hưng là tên thường gọi gọi của trào lưu tiếp theo đó sau nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp Gothic vốn dĩ đã nâng dãn từ thế kỷ 12 cho tới ngưỡng cửa năm 1500. Sau hơn một thế kỷ hưng thịnh, nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp phục hưng khởi đầu tàn lụi ở khoảng chừng thời gian cuối thế kỷ thứ 16 và nhường chỗ cho trào lưu Baroque. Tuy chỉ là nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp nhưng trào lưu này là yếu tố khởi đầu cho thuở nào đại mới, thời đại phục hưng, chấm hết xã hội trung cổ để bước vào thời tân tiến. Vì vai trò của trào lưu nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp này, toàn bộ chúng ta sẽ có được một chương riêng cho nó.

Thứ hai, trào lưu phục hưng hay còn được gọi là thời đại phục hưng hoặc thời kỳ phục hưng để chỉ một trào lưu to lớn gồm có nhiều mặt: văn hóa truyền thống, nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp, triết học, xã hội, chính trị và khoa học. Phong trào này tăng trưởng mạnh nhất vào thế kỷ 15 và 16 nhưng nó không còn một biên giới rõ rệt lúc khởi đầu và lúc suy tàn. Tinh thần phục hưng vốn đã có nguồn gốc từ trào lưu dịch thuật từ thế kỷ 12, nó trở lại và tăng trưởng hưng thịnh trong thế kỷ 15/16, tiếp theo đó trào lưu phục hưng còn để lại ảnh hưởng lâu dài lên châu Âu trong những thế kỷ tiếp theo. Rõ rệt nhất là trào lưu khai sáng thế kỷ 17/18, vốn là yếu tố hồi sinh của trào lưu khai minh Hy Lạp được bắt nguồn từ thời đại Protagoras thế kỷ thứ 5 trước công nguyên[4], rồi bị chôn vùi trong lịch sử suốt trong mức time gần 2000 năm, và được thức tỉnh dậy bởi trào lưu phục hưng nhưng tự nó đang chưa tạo nên một trào lưu sống động trong mọi tầng lớp xã hội, mà chỉ được lưu truyền ưa chuộng trong giới học giả. Phong trào khai sáng đã thừa kế tinh thần phục hưng, rồi tương thích với thời đại mới để kết tủa thành một trào lưu cách mạng, vừa có nội dung tư tưởng cao mang tính chất chất chất dẫn đường, vừa mới được tương hỗ bằng sức mạnh mẽ và tự tin của quãng đại quần chúng.

Thời kỳ phục hưng bắt nguồn từ lúc nào? Mỗi sử gia có một cách định mốc thời hạn rất khác nhau. Thí dụ, giáo sư Denys Hay lấy năm 1453 làm chuẩn, tức là năm Byzantine sụp đổ sau khi kinh đô Constantinople thất thủ vào tay đế chế Ottoman[5], cho nên vì thế những học giả chuyên về văn minh cổ đại ào ạt di tản về phương Tây, mang theo tài liệu, sách vở và những khu công trình xây dựng văn hóa truyền thống, góp thêm phần cho trào lưu học thuật mới tăng trưởng mạnh. Giáo sư Ilan Rachum thì xem 1415 là yếu tố khởi đầu khi chủ nghĩa nhân bản đang hưng thịnh, đồng thời cũng là năm quan trọng trong lịch sử thời trung cổ với trận đánh lớn ở Agincourt[6]. Tiến sĩ H. A. Stützer thì lấy thập niên 1420 làm mốc vì ông xem danh họa Masaccio (1401-1428) là người khai sinh hội họa phục hưng[7]. Vài sử gia khác thì xem năm sinh của nhà nhân bản tiên phong Francesco Petrarca (1304-1374) là khởi điểm; thời hạn này cũng luôn có thể có một biến cố lịch sử đặc biệt quan trọng khác: Dante Alighieri khởi đầu viết tác phẩm bất tử Hài kịch thần thánh[8], tập thơ quan trọng nhất của văn chương thơ phú được lưu truyền rộng tự do trong thời đại phục hưng.

Nhưng nếu toàn bộ chúng ta xem tiểu sử của ba đại danh họa, những người dân xứng danh tiêu biểu vượt trội cho trào lưu nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp phục hưng là Leonardo da Vinci (1452-1519), Raffaello Sanzio (1483-1520) và Michelangelo Buonarroti (1475-1564), thì điểm khởi đầu của thời kỳ phục hưng hoàn toàn có thể xác định đâu đó ở hậu bán thế kỷ 15. Dù sao, lối xác định này chỉ mang tính chất chất chất tương đối, nhưng cũng luôn có thể có một mối liên quan với những biến cố lịch sử thời đó:

Trong hậu bán thế kỷ 15, khoa học và triết học cổ đại được dịch và phổ cập rộng trong giới học thuật ở Ý; về kinh tế tài chính, những cộng hòa Ý tận mắt tận mắt chứng kiến một sự hưng thịnh hiếm có với nhiều nghề nghiệp mới mẻ trong nghành nghề tài chánh; kỹ nghệ đồ gốm tăng trưởng đã nuôi dưỡng nhiều nghệ nhân có năng khiếu sở trường. Đó cũng là thời hạn thành danh của nhà khoa học tiên phong Nicolaus Copernicus (1473-1543), những cuộc thám hiểm liên lục địa của Tây Ban Nha và Bồ đào Nha (1492-1519), và ý thức phản kháng trổi dậy ươm mầm cho trào lưu cải cách tôn giáo (1517). Nhưng có một biến cố cần nói tới đã tác động vào quy trình tăng trưởng lịch sử, ấy là kỹ thuật in ấn được ý tưởng sáng tạo tại Đức năm 1450 bởi Johannes Gutenberg tuy nhiên tuy nhiên với ngành sản xuất giấy được cải tổ trước đó bởi người Ý. Nhờ thế mà những nguồn văn chương, nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp và triết học gia nhập từ Byzantine Tính từ lúc sau khi thất thủ năm 1453 được truyền bá nhanh gọn tại Tây Âu, góp thêm phần vào việc tăng trưởng trào lưu văn hóa truyền thống mới.

Nếu ranh giới thời hạn rất nhạt nhòa khó minh định, thì nguồn gốc hình thành nên thời đại phục hưng lại rất rõ ràng rệt: đó là yếu tố quy tụ của một chuỗi sự kiện lịch sử đặc biệt quan trọng chưa bao giờ có trước đó. Nội dung của trào lưu phục hưng thì rất phong phú, nó gồm có hầu hết những nghành quan trọng, tạo ra những thành tố thiết yếu để giã từ nếp sống trung cổ lỗi thời và tiến đến một xã hội văn minh trong thời đại mới. Và sau cùng là hậu quả của nó: Phục hưng quả là một cơn địa chấn, nó để lại những dấu vết không thể xóa nhòa trong nhiều thế kỷ tiếp theo, trước hết là ở châu Âu và sau nữa là cho toàn quả đât.

Để đi sâu bàn luận về thời đại phục hưng, toàn bộ chúng ta thử vấn đáp vài vướng mắc: Phục hưng là làm sống lại những gì, mang nội dung tư tưởng nào? Phục hưng được thành hình và tăng trưởng trong toàn cảnh nào? Tác động của trào lưu phục hưng lên lịch sử châu Âu ra làm sao?

Phục hưng được khởi đầu bằng sự trở về với văn hóa truyền thống Hy Lạp và La Mã thời cổ đại. Đó là thời kỳ hoàng kim với nhiều thành quả rất phong phú về mọi mặt triết học, toán học, y khoa, vật lý, thiên văn v.v… với thật nhiều học giả uyên thâm mà tri thức của tớ vẫn còn đấy được ca tụng trong thế kỷ 21. Sau hơn một thiên niên kỷ bưng bít, nhu yếu trao dồi tri thức trong giới học giả trung cổ được thức tỉnh dậy khi họ có thời cơ tiếp cận với sách vở tài liệu thời cổ đại, nhất là lúc một số trong những tác phẩm quan trọng được dịch ra tiếng la-tinh Tính từ lúc thế kỷ 12. Nhưng phải đợi đến thế kỷ 15, sáng tạo độc lạ phục hồi nền văn minh cổ đại mới thực sự thành hình và bộc phát mạnh mẽ và tự tin, khi nguồn tài liệu từ Byzantine ngày càng nhiều và phong phú, và nhất là lúc khối mạng lưới hệ thống giáo dục nhân bản đang trở thành một Xu thế rõ rệt trong xã hội Ý. Kể từ đây, trào lưu phục hưng và chủ nghĩa nhân bản đi liền nhau như bóng với hình. Con người phục hưng và người nhân bản luôn luôn sát cánh nhau trong thuở nào kỳ, khi Xu thế chuyển hóa triệt để vẫn còn đấy gặp nhiều rào cản xã hội, chính trị và tôn giáo.

Trước hết, khái niệm quan trọng nhất được “hồi sinh” trong thời đại phục hưng là gì? Câu vấn đáp: Ấy là sáng tạo độc lạ đặt con người vào TT của mọi tâm ý và hành vi. Như triết gia Hy Lạp Protagoras đã nói trong thế kỷ thứ năm trước đó công nguyên: Con người là thước đo của vạn vật[9].

Trở về với Protagoras thời cổ đại cũng nghĩa là giương cao khẩu hiệu trứ danh nói trên. Ông đã thực sự đặt cơ sở ban đầu cho yếu tố nhận thức, một bước tiến quan trọng trong tư duy triết học[10]. Điều đó có một ý nghĩa vô cùng thâm thúy, có sức mạnh lay chuyển hệ tư tưởng đã được bám rễ từ lâu trong toàn thế giới Kitô. Mặc dù giới học giả trước sau vẫn là những tín đồ sùng đạo, nhưng họ đã bắt nguồn từ giả thái độ thuần phục thần thánh, và tìm cách trở lại với chủ thể nhận thức có khá đầy đủ tinh thần tự do thành viên, tư duy độc lập và khả năng hoạt động và sinh hoạt giải trí sáng tạo. Đó đó đó là gốc rễ của mọi sự ý tưởng sáng tạo và tiến bộ, thúc đẩy xã hội châu Âu tiến lên,  từ giả nếp sống trung cổ để bước vào kỷ nguyên tân tiến.

Suốt cả 1000 năm tiếp theo khi đế chế Tây La Mã sụp đổ, con người đã giao khoán mọi trách nhiệm về đời sống tinh thần của chính mình cho những người dân đại diện thay mặt thay mặt của Thượng Đế trên trần gian, tức là Giáo Hoàng ở Rome, những vị Giám Mục, linh mục và cha xứ. Điều đó xuất phát từ một xác tín bất di dịch rằng, chỉ như vậy họ mới được cứu rỗi và được ban phép lành vĩnh viễn[11].

Cho nên lúc những học giả phục hưng trở về với văn hóa truyền thống cổ đại, với những điều phát hiện bất thần như tư tưởng của Protagoras, họ bỗng ngạc nhiên thấy rằng người Hy Lạp và La Mã hành xử một cách hoàn toàn khác, lo-gic hơn, gần gủi với con người thế tục hơn. Rõ ràng nhất là người La Mã, tuy nhiên vẫn vẫn đang còn niềm tin vững chãi vào thần thánh, nhưng trước sau họ vẫn là những người dân dân có tinh thần trách nhiệm với chính bản thân mình mình, và sẵn sàng nhận lãnh mọi hậu quả của lỗi lầm do chính mình gây ra. Tuyệt vời biết bao khi con người sẵn sàng đồng ý rủi ro không mong muốn để nắm lấy vận mệnh của tớ. Ở đây toàn bộ chúng ta thấy rõ hơn một điều: nền triết học trừu tượng của Hy Lạp kết phù thích hợp với tinh thần thực dụng của người La Mã đã để lại dấu ấn lâu dài lên nền văn hóa truyền thống cổ truyền, mà xã hội châu Âu còn thừa kế cho tới ngày hôm nay. 

Tư tưởng Hy Lạp – La Mã cổ đại ấy tất yếu ảnh hưởng lên quan điểm của con người phục hưng riêng với guống máy cai trị. Họ khước từ ý niệm về một nhà nước thần quyền. Thay vào đó, một nhà nước thế tục và một xã hội thế tục cần phải xây dựng lại, trong số đó những con người thế tục như họ phải được nắm lấy toàn bộ trách nhiệm. Họ đồng ý những lãnh đạo tôn giáo như những cố vấn, chứ không thể như thể những lãnh chúa.

Phải chăng toàn bộ chúng ta trong thế kỷ 21 ngày hôm nay đã thừa kế tư tưởng của những người dân phục hưng để xây dựng những nhà nước dân chủ đang hiện hữu khắp nơi, dù rằng mỗi nước có những dạng thức dân chủ rất khác nhau, trình độ dân chủ cao thấp cũng rất khác nhau?  

Cũng cần nhận thức rằng, trào lưu phục hưng trước hết là yếu tố tôn vinh giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp và trí thức của toàn thế giới cổ đại đa thần để mang vào vận dụng trong đời sống thực tiễn của xã hội Kitô, cho nên vì thế tính chất khoan dung của nó vô cùng lớn lao. Ngay cả một vài vị Giáo Hoàng không những được cho phép mà còn trả công cho những nghệ sĩ phục hưng dùng những lịch sử thuở nào thời cổ đại đa thần để sáng tác nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp làm trang trí cho giáo đường và những khu công trình xây dựng của giáo hội. Điều này cũng nói lên sự nổi trội của những giá trị và sức thuyết phục cao trong nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp phục hưng[12].

Tiếc thay, khi cuộc cải cách tôn giáo bước vào thời kỳ cao điểm thời gian cuối thế kỷ 16 với hận thù tôn giáo và xung đột ý thức hệ, đi kèm theo với những cuộc trận chiến tranh vô nghĩa khắp mọi nơi trên lục địa, thì tinh thần phục hưng cũng không hề chất dinh dưỡng để tiếp tục tăng trưởng, học giả phục hưng trở nên hoang mang lo ngại và trào lưu phục hưng cũng từ từ tàn lụi.

Trở lại yếu tố, trào lưu phục hưng chưa tạo thành một trào lưu chính trị to lớn, mà hầu hết là sản sinh ra những giá trị tinh thần, đặc biệt quan trọng trong văn chương, nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp và luân lý đạo đức. Nhưng chính những giá trị ấy đã làm thay đổi tận gốc nhân sinh quan và vũ trụ quan của con người phục hưng, từ đó có tác dụng mạnh mẽ và tự tin vào sự thay đổi lớn lao mọi lĩnh văn hóa truyền thống, xã hội và chính trị: Nhận thức về vai trò của Giáo Hoàng và hàng giáo phẩm không hề như trước; nhà nước thế tục không thể tiếp tục tồn tại dưới hình thức như nó đã và đang ngự trị khắp nơi; triết học và khoa học cần tìm một hướng đi mới phù phù thích hợp với xu thế thời đại …

Những chuyển biến tư duy ấy đã ươm mầm cho việc nghiên cứu và phân tích triết học trang trọng để lý giải những yếu tố phát sinh trong xã hội đang trên bước đường chuyển hóa triệt để. Từ đó ý thức dân chủ tự do, vốn là những giá trị ưu việt của xã hội Hy Lạp cổ đại, từ từ tạo dáng vẻ trong xã hội trung cổ châu Âu, dù chưa rõ rệt nhưng đang trở thành hình tượng cho giới trí thức hướng tới. Cho dù con phố đến dân chủ tự do còn dài và không nhẵn sỏi đá, nhưng những nguồn lực xã hội cũng khởi đầu được giải phóng để tham gia vào công cuộc tăng trưởng chung. Về khía cạnh này, châu Âu đã đi trước những lục địa khác một bước rất dài, cho nên vì thế những cuộc cách mạng tư tưởng trong thế kỷ 17/18 và hệ luận tất yếu của chúng là cách mạng công nghiệp và kinh tế tài chính cũng xẩy ra sớm hơn so với những nơi khác. Những thay đổi làm rung chuyển toàn thế giới trong thế kỷ 18/19, dù trực tiếp hay gián tiếp, đều phải có gốc rễ từ trào lưu phục hưng.

Về mặt văn chương triết học của trào lưu phục hưng trên toàn lục địa, thời vàng son hoàn toàn có thể được xác định ở thế kỷ 16. Mỗi nước có một tên thường gọi rất khác nhau. Ở Ý người ta gọi đó là “thời kỳ hóa bạc”, ở Tây Ban Nha vào thời gian giữa thế kỷ thì họ gọi là “thế kỷ vàng” (siglo de oro), Pháp và Anh thì gọi là “văn học phục hưng”, ở Ba Lan là “thời đại vàng son”[13].

Dù rất khác nhau về tên thường gọi, nhưng sự tăng trưởng ở những nước đều đi theo một sơ đồ tương đối giống nhau. Đầu tiên là quy trình đấu tranh tư tưởng giữa một bên là những người dân nhân bản mới mẻ và bên kia là Xu thế kinh viện đã thành truyền thống cuội nguồn từ lâu; tiếp đến là tranh luận về phía đi rõ ràng trên nền tảng chung là trở về nghiên cứu và phân tích nền văn minh cổ đại, vì tự bản thân những nhà tầm cỡ Hy Lạp vẫn còn đấy nhiều khác lạ về nguyên tắc cần phải làm sáng tỏ; và sau cùng khi nền giáo dục nhân bản đang trở thành Xu thế chủ yếu, hướng đi và nội dung đã rõ ràng, thì trào lưu địa phương hóa nổi lên, tức là sáng tác văn thơ, triết học, diễn giải kinh thánh bằng tiếng mẹ đẻ. Điều này đã làm cho việc tăng trưởng ngôn từ vương quốc đi vào một trong những khúc quanh mới: Văn phạm ngày càng đúng chuẩn, ngôn từ diễn đạt ngày càng thanh nhã, văn chương thơ phú ngày càng thanh lịch và dễ đi vào lòng người. Việc tăng trưởng văn hóa truyền thống ở những nước châu Âu đi vào một trong những quy trình mới với ngôn từ, nội dung và phong thái vương quốc được phóng lên bức phông phía trước, đi kèm theo Từ đó là những hậu quả tích cực và xấu đi tất yếu của nó lên chính trị và xã hội trên lục địa.

Một trong những thành quả lớn của văn chương triết lý thời đại phục hưng là đã tạo ra một mẫu con người mới, với ý thức và phong thái sống vượt thoát khỏi mọi khuôn phép truyền thống cuội nguồn có sẵn. Đó là những con người hiểu biết thâm thúy chủ thể nhận thức của tớ, lấy tự do thành viên làm nền tảng cho mọi tư duy. Họ lấy cuộc sống thế tục làm điểm nhắm cho mọi nỗ lực, đồng thời đưa toàn thế giới thần thánh lùi vào sau hậu trường. Đấy là một thái độ chưa bao giờ có trong quá khứ. Văn nghệ sĩ thì đưa con người thế tục lên mặt tiền môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường, sẵn sàng từ giã toàn thế giới thần thánh với những đề tài nhàm chán không một chút ít sáng tạo. Giới học giả thông thường thì biết nhìn vào chiều sâu của tâm thức để khuynh hướng cho tâm ý và hành vi.

Sử gia văn hóa truyền thống Jacob Burckhard có một sự so sánh rất sống động về sự việc tăng trưởng con người thời phục hưng[14]. Trong thời trung cổ, hai mặt của nhận thức – nhìn toàn thế giới bên phía ngoài và cảm nhận về nội tâm bên trong con người – in như được ẩn dấu dưới một tấm màn thưa che mặt, được dệt bằng niềm tin tôn giáo, sự rụt rè từ lúc trẻ thơ, và những ảo tưởng mù quáng. Xuyên qua lớp màn che, toàn thế giới bên phía ngoài được tô màu đẹp tươi, trong lúc nội tâm là một khoảng chừng trống rỗng chỉ biết có tập thể và đám đông: cùng chủng tộc, cùng giống dân, hoặc cùng đảng phái, cùng liên minh, mái ấm gia đình, hoặc những gì tương tự mang tính chất chất chất hiệp hội. Trong lúc những nước khác chưa tồn tại gì thay đổi, thì lần thứ nhất ở Ý, tấm màn thưa che mặt được gió cuốn bay, toàn thế giới hiện lên rõ rệt bằng tầm nhìn khách quan, cách hành xử của nhà nước và những yếu tố tương tự được soi rõ hơn. Trong lúc đó thì từ nội tâm, một cách nghĩ chủ quan được thức tỉnh dậy và con người bỗng trở thành một chủ thể độc lập vượt thoát khỏi đám đông, một tình trạng mà toàn bộ chúng ta đã gặp trước kia ở người Hy Lạp riêng với những giống dân man di, hoặc toàn thế giới Ả Rập riêng với những chủng tộc châu Á.

Chỉ trên tầm nhìn từ chủ thể độc lập ấy mà ở Ý – chứ không phải nơi nào khác ở châu Âu – mới hoàn toàn có thể xuất hiện những con người như Dante, Petrarca, Boccaccio với phong thái sáng tác văn chương thi phú mang dáng dấp mới, khuynh hướng về từng con người rõ ràng trong xã hội, những con người thế tục biết yêu đương, biết khiến cho tâm hồn bay bỗng vào toàn thế giới lãng mạn ngoạn mục, biết say đắm với nét trẻ trung huyền bí của vạn vật thiên nhiên, biết phô diễn chủ thể tự do thành viên và thử thách những khuôn thước gò bó trong chính trị, xã hội và tôn giáo. Nhân cách, phẩm hạnh mang tính chất chất chất tự do thành viên cũng khá được rèn luyện thuận tiện và đơn thuần và giản dị hơn với một nhân sinh quan uyển chuyển như vậy.

Tinh thần phục hưng đã tạo ra cho từng người trong xã hội một niềm tự tin mới vào chính bản thân mình. Đấy là những con người khởi đầu ý thức rằng, tính tự chủ là giá trị không thể bỏ quên trong một xã hội đầy rẫy hoang mang lo ngại, bất công và tàn bạo như thời đại của tớ đang sống, thời đại trung cổ. Trong những thế kỷ này, khái niệm tự do phổ quát trong tương quan với những diễn biến trong xã hội không được thành hình, huống hồ là khái quát hóa thành lý luận? Tuy nhiên tính tự chủ và ý thức tự do thành viên là nền tảng thứ nhất để những nhà tư tưởng thời kỳ phục hưng đưa ra những khuôn mẫu mới, tạo tiền lệ cho trào lưu khai sáng những thế kỷ sau từ từ hoàn thiện lý luận, góp thêm phần thúc đẩy những cuộc cách mạng toàn vẹn và tổng thể về tư tưởng, về thể chế chính trị, về kinh tế tài chính cũng như về khoa học.  

Con người phục hưng đã tự giải thoát thoát khỏi mọi khuôn thước rụt rè “đồng phục” trước kia, và sẵn sàng phô diễn nét đặc trưng của thành viên, sẵn sàng làm những điều khác với mọi người. Và cũng nhờ thế mà xã hội thời phục hưng mới hoàn toàn có thể sản sinh ra những con người khác thường, tràn trề khả năng để sáng tạo ra những tác phẩm khác thường có mức giá trị vượt thời hạn, những con người sẵn sàng làm chuyện kinh thiên động địa, mặc dầu chỉ xuất phát từ động cơ thành viên: ước vọng được giàu sang, tiếng tăm, danh vọng. Columbus, Megallan là những thí dụ điễn hình. Những người này chắc chắn là rất khó thành công xuất sắc trong thuở nào đại khác với thời kỳ phục hưng.

Hơn cả những tác động nói trên lên xã hội trung cổ, trào lưu phục hưng đi kèm theo với chủ nghĩa nhân bản thế kỷ 15 cũng luôn có thể có góp phần rất rộng vào sự tăng trưởng bước đầu cho nền triết học châu Âu. Trước đó thì tư tưởng Aristotle sở hữu số 1 trong toàn bộ khối mạng lưới hệ thống giáo dục cấp cao. Với sự vươn dậy của chủ nghĩa nhân bản thời phục hưng, đặc biệt quan trọng trong thời hạn hậu bán thế kỷ 15, vai trò của Aristotle tuy nhiên vẫn còn đấy quan trọng, nhưng đã biết thành thử thách nghiêm trọng bởi những khuôn mặt mới. Các trào lưu tư tưởng khác của thời cổ đại ngày càng có nhiều ảnh hưởng trong đời sống văn hóa truyền thống châu Âu. Triết thuyết Plato, Epicurus, chủ nghĩa không tin (Scepticism), chủ nghĩa khắc kỷ (Stoicism) là một vài thí dụ[15]. Chúng ta chưa bàn vào nội dung, chỉ riêng sự phong phú trong những trào lưu triết học này đã là yếu tố góp phần quan trọng của trào lưu phục hưng, là bước khởi đầu sẵn sàng sẵn sàng cho việc thăng hoa về mặt tư tưởng trong những thế kỷ sau này.

Đặc biệt sự lên ngôi của Plato thay cho Aristotle, mà tư tưởng đã sở hữu châu Âu suốt hơn 1000 năm trước đó đó, là một bước ngoặc quan trọng, nó mở ra một phương hướng mới và chất lượng mới cho nghiên cứu và phân tích triết học trong nhiều thế kỷ về sau. Không ít nhà nghiên cứu và phân tích nhận định rằng “triết học Plato là cội nguồn tiến hóa của chính nền triết học châu Âu”, hoặc như Hegel: “triết học như thể một khoa học được khởi đầu bằng Plato”[16].

Không có gì nghi ngờ rằng, một trong những bước nhảy vọt về chất lượng trong lịch sử tăng trưởng khoa học là thời kỳ thời gian giữa thế kỷ 15 và thời gian giữa thế kỷ 16 – bước nhảy vọt không riêng gì có trên bình diện lý thuyết, mà nhất là trên phương diện thực hành thực tiễn và cách đặt những yếu tố thực tiễn[17].

Sử gia kinh tế tài chính R. Romano và A. Tenenti, giáo sư ĐH Paris 

Nhà nhân bản tiên phong Francesco Petrarca là người thứ nhất diễn đạt nét trẻ trung và sự huyền bí của vạn vật thiên nhiên một cách xuất thần bằng văn chương thơ phú. Năm 1333, Petrarca leo lên ngọn đồi Mont Ventoux, nhìn về phía tây là thung lũng phì nhiêu sông Rhône, phía đông là rặng núi Alps trong nắng vàng rực rỡ. Tim ông gần như thể ngưng đập. Cái đẹp choán ngợp tâm hồn đã tạo ra một cảm hứng mới lạ về môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường. Ông viết “Tôi đứng đó, xúc động ngập tràn trong làn gió thoảng và khung trời mênh mông chung quanh. Tôi nhìn xuống dưới, mây như bao trùm tới chân. Tôi nhìn lên trên, rặng núi Alps dường như với được trong tầm tay”[18].

Bức thư của Petrarca không riêng gì có là yếu tố diễn đạt một cảm hứng từ nội tâm, mà nó mở ra một quan điểm mới về cuộc sống thế tục với ý thức thưởng thức nét trẻ trung trong cuộc sống thực. Điều này đang trở thành điểm thu hút trong mọi quan tâm của con người về sau. Xu hướng đó ngày càng được văn thi sĩ, họa sỹ, nghệ sĩ tạc tượng tiếp nhận và phổ cập trong đời sống văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp. Tác phẩm về vạn vật thiên nhiên và ca tụng thẩm mỹ và làm đẹp ngày càng nhiều. Sự kiện này đã thức tỉnh một đam mê mới lạ của những tình nhân khoa học. Khám phá những bí mật huyền diệu của vạn vật thiên nhiên trở thành một giá trị mới trong môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường những nhà khoa học.

Lần thứ nhất trong lịch sử trung cổ, phương pháp nghiên cứu và phân tích khoa học tự nhiên trở thành một khái niệm thời thượng rất được ngưỡng mộ trong giới học giả quan tâm đến khoa học. Với tinh thần tự do thành viên và tư duy độc lập, con người không hề thuận tiện và đơn thuần và giản dị đồng ý những mặc khải thần thánh về chân lý tuyệt đối, mà người ta nhận thức rằng, việc quan sát đúng chuẩn và thử nghiệm sẽ mang lại cho họ hiểu biết về bản chất sự vật trong vạn vật thiên nhiên. Khoa học đã khởi đầu tách rời khỏi thần học. Càng bỏ công nhiều vào việc tìm hiểu vạn vật thiên nhiên, càng đào sâu vào việc phân tích những hiện tượng kỳ lạ vạn vật thiên nhiên, con người càng thấy rõ hơn cấu trúc bên trong của nó. Và thật huyền diệu biết bao, khi người ta hoàn toàn có thể dùng công cụ toán học để màn biểu diễn những qui luật tự nhiên bên trong của chúng. Người Hy Lạp đã nhận được thấy điều này trước đó 2000 năm[19]. Dù rất muộn màng, con người phục hưng đã học được từ toàn thế giới cổ đại rằng, việc tìm tòi nghiên cứu và phân tích những hiện tượng kỳ lạ đang hiện hữu trong vạn vật thiên nhiên có tính mê hoặc hơn là tưởng niệm u hoài về một toàn thế giới khác bên phía ngoài cuộc sống thế tục.

 Hình 1. Người Vitruvius (Sáng tác khoảng chừng năm 1492 theo diễn giải của kiến trúc sư Hy Lạp Vitruvius: đặc tính khung hình con người màn biểu diễn bằng những khái niệm toán học). Tác giả: Leonardo da Vinci

Nguồn: Gallerie dell’Accademia, vùng công cộng

Suốt nhiều thế kỷ trong quá khứ, giới trí thức trung cổ tương đối thỏa mãn nhu cầu với những nguồn kiến thức và kỹ năng có sẵn, nhờ vào những tài liệu rất khan hiếm, hầu hết từ những bản dịch sách tầm cỡ của Aristotle kèm theo diễn giải từ tu viện và những ĐH theo truyền thống cuội nguồn kinh viện. Nhưng bắt nguồn từ thế kỷ 14 và 15, nguồn tài liệu tới từ Ả Rập và Byzantine ngày càng nhiều, tri thức ngày càng phong phú và phong phú được lưu truyền từ những tác giả thuộc nhiều ngành rất khác nhau, đại biểu cho nhiều Xu thế rất khác nhau, và như mong ước thay, nhiều lúc xích míc nhau. Điều này càng kích thích tính tò mò và óc phê phán của học giả phục hưng. Họ tiếp nhận tri thức mới không bằng thái độ “học” như trước, mà nghiên cứu và phân tích chúng một cách khách quan như nguồn tìm hiểu thêm, rồi so sánh với những quan sát riêng để lấy ra phán đoán ở đầu cuối. Họ từ từ từ bỏ phong thái làm khoa học thời trung cổ, thậm chí còn phản biện và từ chối tri thức của một vài thần tượng đã sở hữu ngự toàn thế giới học giả suốt nhiều thế kỷ. Sự xuống ngôi của Aristotle và Ptolemy chỉ là vài thí dụ.

Điều đó có tác động rõ ràng nhất trong nghành nghề khoa học tự nhiên như thiên văn, động vật hoang dã, thực vật, khoáng chất, giải phẩu, y khoa, toán và vật lý. Trong những nghành này, toàn bộ chúng ta tận mắt tận mắt chứng kiến sự tăng trưởng không ngừng nghỉ về kiến thức và kỹ năng và tiến bộ trong suốt một thế kỷ. Từ Copernicus, Tycho Brahe, Paracelsus, Vesalius, Kepler và thời gian cuối thế kỷ 16 là Galileo Galilei, người khai sinh ra nền khoa học tân tiến với phương pháp tổng hợp giữa toán học và vật lý. Những học giả này đạt đến những ý tưởng sáng tạo quan trọng cũng nhờ lòng dũng cảm và phong thái tự do, biết tinh lọc để từ giã những nhân vật đầy ảnh hưởng của văn minh cổ đại. Lấy thí dụ sự từ giã tư tưởng Aristotle. Các nhà nhân bản [mà trước hết là Francesco Petrarca] đã dọn đường một phần từ thế kỷ 14. Đến thời kỳ phục hưng thì Plato nghiễm nhiên chiếm ngự vị trí huy hoàng này[20].

Tinh thần khoa học bắt nguồn từ lúc con người từ bỏ việc nhận thức sự vật bằng cảm nhận và niềm tin mà phải xem xét thật sự bản chất của hiện tượng kỳ lạ, tìm mối liên hệ và qui luật hoạt động và sinh hoạt giải trí của chính bản thân mình sự vật, nếu cần thì thử nghiệm để chứng tỏ. Mục đích ở đầu cuối là đưa ra những kết luận có vị trí căn cứ. Tinh thần này khuyến khích nhà khoa học từ bỏ những tiên tri trừu tượng của thần học. Dù sùng đạo hay là không, người khoa học có Xu thế từ bỏ toàn thế giới thần thánh và trở về với đời sống thế tục và con người thế tục.

Cho nên cũng là yếu tố dễ hiểu, khi tinh thần nghiên cứu và phân tích khoa học tự nhiên khởi đầu bằng sự phản biện những học thuyết thiếu vị trí căn cứ đã bám rễ trong giới học thuật cả thiên niên kỷ trước, kết phù thích hợp với lòng dũng cảm, sẵn sàng thử thách sự chống đối thậm chí còn rình rập đe dọa không cho cũng như phán quyết của giáo hội và hàng giáo phẩm. Trước hết, toàn bộ chúng ta phải kể tới nhà học giả Ba Lan Nicolaus Copernicus (1473-1543), người khai sinh cho tinh thần nghiên cứu và phân tích khoa học trên lục địa châu Âu. Ông đưa ra luận thuyết nhận định rằng, vũ trụ gồm có nhiều hành tinh kể cả quả đất, và chúng hoạt động và sinh hoạt giải trí chung quanh mặt trời.

Câu hỏi mặt đất phẳng hay cong, quả đất hình khối hay hình cầu, điều này thì không còn gì để bàn cãi, nhất là sau khi đoàn thám hiểm Magellan đi hết vòng quanh quả địa cầu. Nhưng vướng mắc khác quan trọng hơn chưa đi đến chung cuộc là, quả đất đứng yên hay hoạt động và sinh hoạt giải trí? mặt trời xoay quanh quả đất hay trái đất xoay quanh mặt trời? Aristotle, Ptolemy và khối mạng lưới hệ thống triết lý thần học Kitô đều phải có phán đoán chắc như đinh về lý thuyết địa tâm: Quả đất là TT của vũ trụ, mọi hành tinh khác kể cả mặt trời đều xoay quanh quả đất. Điều này được xem như chân lý, không còn ai dám bàn cãi từ hơn 1000 năm trước đó.

Chưa hề biết thế nào là kính viễn vọng, mà chỉ bằng trực giác, Copernicus trước hết đã phát tình hình thái mà ông gọi là “dường như hoạt động và sinh hoạt giải trí” của những hành tinh. Bằng sự tò mò, óc quan sát, qua thử nghiệm và lòng kiên trì cao độ, Copernicus tiếp tục tìm hiểu và đi đến một kết luận chấn động rằng, thực sự có một hoạt động và sinh hoạt giải trí tương đối Một trong những hành tinh và chúng hoạt động và sinh hoạt giải trí chung quanh mặt trời, điều mà lý thuyết cơ học của Isaac Newton (1642-1726) hơn 100 năm tiếp theo mới có một định nghĩa đúng chuẩn. Nhưng con phố dẫn đến cơ học Newton cũng xuất phát từ tư tưởng tiên phong của Copernicus[21], mà giới khoa học thường gọi là cuộc cách mạng Copernicus.

Ngày ngày hôm nay, toàn bộ chúng ta khó tưởng tượng những trở ngại vất vả nào của những khoa học gia có tư tưởng cách mạng như Copernicus trong một xã hội, nơi mà toàn thế giới học giả xem Aristotle là thần tượng, con người thế tục thì xem lời Giáo hoàng là chân lý tuyệt đối, trong một xã hội như vậy và lại sở hữu một người học giả không còn quyền thế dám đưa ra một lý thuyết mới mẻ đi ngược lại học thuyết Aristotle và đi ngược tinh thần của Thánh Kinh.

Thật thế, Giáo hoàng Clemens VII[22] không thừa nhận học thuyết của Copernicus, khi nghe đến ông thuyết giảng rằng mặt trời, chứ không phải quả đất là TT của vũ trụ. Cả vị Giáo hoàng tiếp theo Paul III cũng thế. Nhà thần học tin lành Martin Luther thì phản bác với trích dẫn lời nguyền của đấng sáng tạo Joshua theo diễn giải Thánh Kinh. Đặc biệt là mục sư Philipp Melanchthon xem lý thuyết của Copernicus là tà giáo, tiềm ẩn những tư tưởng mới lạ, tội lỗi và vô thần. Tác phẩm tầm cỡ “Về sự hoạt động và sinh hoạt giải trí vòng của những hành tinh[23]” của Copernicus bị giáo hội Thiên Chúa Giáo cấm phổ cập Tính từ lúc 1616, và mãi 200 năm tiếp theo, lệnh cấm mới được tịch thu vào năm 1822[24].

Sự vươn lên của trào lưu nghiên cứu và phân tích khoa học tự nhiên cũng là yếu tố khởi đầu đi xuống của giáo hội. Các học giả nghi ngờ kiến thức và kỹ năng và vai trò đại diện thay mặt thay mặt Thượng Đế của những vị giáo hoàng, họ cũng nghi ngờ tính chính danh của giáo hội trong vai trò phục vụ hiệp hội và quãng bá phúc âm. Ngay cả những lời tiên tri trong Thánh Kinh cũng không hề giá trị tuyệt đối như trước. Tinh thần phê phán, phương pháp tư duy và lòng dũng cảm của Nicolaus Copernicus đã mở ra một chân trời mới cho nền khoa học tân tiến. Khám phá của Nicolaus Copernicus về vũ trụ với việc phản bác lý thuyết địa tâm của Aristotle và Ptolemy có mức giá trị cao hơn một cuộc cách mạng về khoa học tự nhiên.

Nicolaus Copernicus chết năm 1543, nhưng cuộc cách mạng Copernicus vẫn mở ra cho quả đât kĩ năng tiếp tục mày mò vũ trụ, một loại hoạt động và sinh hoạt giải trí khoa học kéo dãn đến thế kỷ 21 ngày này vẫn chưa chấm hết. Nhưng đấy là chuyện không trung, vũ trụ. Ở dưới đất và ngay trong vùng tận cùng bí mật mà con người chưa bao giờ nhìn thấy cũng mở ra một cánh cửa mới, cũng trong năm 1543: Lần thứ nhất, vị bác sĩ giải phẩu người Hà Lan Andreas Vesalius (1514-1564) công bố một hình vẽ rõ ràng về cấu trúc bên trong và hoạt động và sinh hoạt giải trí của khung hình con người. Tác phẩm của Vesalius “Cấu tạo khung hình con người” xuất bản năm 1543 đã mở đầu cho ngành phẩu thuật tân tiến[25], một cuộc cách mạng lớn trong ngành y khoa, vừa mang tính chất chất chất khoa học thực nghiệm, vừa có ý nghĩa nhân văn, triết học và tôn giáo. Bác sĩ nổi danh thế kỷ 19 người Canada, Sir William Osler gọi đó là tác phẩm vĩ đại nhất về y khoa từng được xuất bản[26]. Tác phẩm đó xứng danh là một cuộc cách mạng vì nó chấm đứt vai trò lịch sử thuở nào Galenus của Hy Lạp trong ngành phẩu thuật, kiểm soát và điều chỉnh lại toàn bộ nền khoa học phẩu thuật đã có từ trước, và hoàn tất nền móng vật lý cho ngành y học tân tiến[27]. Tất cả được khởi đầu bằng tác phẩm tuyệt diệu của vị bác sĩ 29 tuổi Andreas Vesalius, đúng vào những thập niên hưng thịnh của nền khoa học phục hưng.

Sau Hàng trăm năm thụ động và duy tâm, con người phục hưng tự nhiên tìm thấy trong bản thân mình sức mạnh mới và một ý chí mới với niềm khát khao thay đổi toàn thế giới. Sự giao thông vận tải lối đi bộ rộng tự do kết phù thích hợp với những tri thức mới về toán và vật lý đã làm mọi ước mơ trở thành hiện thực, biến tư tưởng mạo hiểm trở thành những hành vi hữu ích cho mình và cho xã hội.

Các cuộc thánh chiến trong hai thế kỷ 12 và 13 đã đưa người Tây Âu đến tận cửa ngõ Trung Đông và Ả Rập, tiếp cận với những nền văn hóa truyền thống cổ truyền khác. Các đoàn thương gia ra đi hàng vạn cây số để giao thương mua và bán marketing thương mại với những nước ở tận Đông Á. Họ không những mua và bán gia vị, tơ lụa mà còn mang về sáng tạo độc lạ mới, ý tưởng sáng tạo mới mà người ta quan sát được từ những vùng xa xôi đó. Kết phù thích hợp với những kiến thức và kỹ năng mới về toán và vật lý đi kèm theo với năng khiếu sở trường kỹ thuật, họ biến những sáng tạo độc lạ từ xa trở thành thành phầm có ích cho môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường, cải tổ chúng để trở thành công xuất sắc cụ phục vụ cho tiến bộ và giàu sang.

Vài thí dụ. Người Trung Hoa đã ý tưởng sáng tạo ra đại bác tầm nhỏ từ thế kỷ 12, và phải đợi đến lúc kỹ sư Urban[28] người Hungary sử dụng tri thức vật lý, cơ khí và luyện kim để biến nó thành đại bác công nghiệp để công phá và triệt hạ Constantinople năm 1453, thành lũy kiên cố nhất của đế chế Byzantine. Biến cố này đã vĩnh viễn thay đổi mọi kế hoạch quân sự chiến lược trước đó trong lịch sử loài người. Trung Hoa đã và đang ý tưởng sáng tạo kỹ thuật in mộc bản từ thế kỷ thứ chín, nhưng chỉ sử dụng cho những cáo thị triều đình và một ít sách vở không đáng kể. Phải đợi đến lúc Johannes Gutenberg sử dụng kiến thức và kỹ năng cơ khí để ý tưởng sáng tạo máy in, ý tưởng sáng tạo kỹ thuật đúc chữ bằng chì và kẽm với độ đúng chuẩn cao và kết phù thích hợp với một ý chí đổi đời mãnh liệt để làm cuộc cách mạng vĩ đại ngành in ấn, góp thêm phần tham gia vào việc quãng bá tri thức rộng tự do với giá tiền thấp thích hợp cho mọi người từ giàu tới nghèo. Kim nam châm hút vốn không nguồn gốc từ châu Âu, tuy nhiên với ý chí mạo hiểm của người đi biển kết phù thích hợp với kiến thức và kỹ năng mới về cơ khí, họ đã sản xuất được những thiết bị viễn dương, nhờ thế mà Columbus mới đến được châu Mỹ năm 1492, và đoàn tàu Magellan hoàn toàn có thể đi được vòng quanh trái đất trong năm 1519-1522[29], chấm hết những cuộc tranh luận nhàm chán về quả đất hình khối hay hình cầu.

Ngoài những ý tưởng sáng tạo quan trọng của những vĩ nhân như Copernicus, Vesalius, toàn bộ chúng ta còn tận mắt tận mắt chứng kiến trong thời đại phục hưng thật nhiều ý tưởng sáng tạo và sáng tạo độc lạ độc lạ phục vụ cho đời sống con người. Thế kỷ 16 là thế kỷ của ý tưởng sáng tạo khoa học, dẫn dắt châu Âu vào kỷ nguyên mới. Ngành thực vật học đã tới tận người dân giản dị nhất: Trong những nhà tư nhân đã xuất hiện những khu vườn có nhiều chủng loại rau quả sử dụng hằng ngày. Kính soi mặt được ý tưởng sáng tạo năm 1503 tại Venice, đồng hồ đeo tay bỏ túi thứ nhất được Peter Henlein người Đức sáng tạo năm 1508, khóa số được ý tưởng sáng tạo tại Ý năm 1550, bác sĩ Ambroise Paré người Pháp ý tưởng sáng tạo tay chân giả năm 1564, Nhà quang học Hà Lan Sacharias Jansen mày mò kính hiển vi năm 1590, thuốc nổ được đưa vào sử dụng thành công xuất sắc trong ngành khai thác tài nguyên[30] v.v…

Nghiên cứu khoa học tự nhiên đã đưa ra những giả thuyết đôi lúc xuất phát từ những quan sát vô tình, rồi được chứng tỏ để tổng kết thành những định luật toán học, vật lý. Từ đó những bộ óc thông minh đi kèm theo với năng khiếu sở trường kỹ thuật đã dẫn dắt người châu Âu bước vào kỷ nguyên tân tiến. Tất cả những biến cố vĩ đại nói ở trên đều xẩy ra trong thời đại phục hưng, mà nếu không còn tinh thần khoa học và sáng tạo độc lạ kỹ thuật thì cũng khó lòng trở thành hiện thực.  

Người châu Âu nói chung rất sùng đạo. Không chỉ trong thời đại của toàn bộ chúng ta sau này, mà cả nghìn năm trước đó, Kitô giáo luôn luôn là nơi tựa tinh thần cho mọi người trong xã hội, không phân biệt học giả hay người dân thông thường ít học. Dù từng người dân có một quan điểm rất khác nhau về giáo hội, nhưng đạo đức Kitô vẫn là chuẩn mực cho mọi người noi theo. Trong những thánh lễ cho tới thế kỷ 15, Thánh Kinh và giáo lý được diễn giải bằng tiếng la-tinh, nhưng cũng không ngăn cản mọi người đến nghe và tin tưởng tuyệt đối, kể cả những tín đồ ít học không hiểu tiếng la-tinh. Niềm tin tuyệt đối vào Thượng Đế là lẽ sống, là tiềm năng cho hành vi. Văn chương thơ phú nhiều lúc lấy Thượng Đế làm niềm cảm hứng để sáng tác những áng văn bất tử. Nhiều nhà khai sáng thế kỷ 17/18 khi luận giải về tự do bẩm sinh vẫn lấy những khái niệm liên quan đến Thượng Đế làm tiêu chuẩn để so sánh. Hegel, Adam Smith là những thí dụ.

Niềm tin vào Kitô giáo trước sau vẫn là tinh thần quán xuyến trong đời sống xã hội. Chỉ trừ sau những đại họa vạn vật thiên nhiên, niềm tin có không ít suy giảm. Điều này toàn bộ chúng ta thấy rõ sau những tai ương lớn nhỏ xẩy ra suốt thế kỷ 14: mất mùa hạn hán đi kèm theo với nạn đói chết chóc vào thời điểm đầu thế kỷ, cái chết đen[31] ở thời gian giữa thế kỷ, bắt nguồn từ thời điểm năm 1347 và kéo dãn đến 1353 làm cho một/3 dân số châu Âu bị tử vong[32], và tiếp theo những cơn đại dịch tiếp theo đó trong hậu bán thế kỷ 14. Sau mỗi đại họa như vậy, người ta đặt vướng mắc, tại sao Chúa sáng tạo ra loài người mà hoàn toàn có thể nhẫn tâm sinh ra đại họa để thử thách tín đồ. Lòng tin vào Chúa vì thế có suy giảm, nhưng khi đại họa qua đi, mọi chuyện vẫn đâu vào đấy, ít người đặt lại yếu tố niềm tin.

Nhưng điều này không ngăn cản những nhà phục hưng bí mật hoặc công khai minh bạch phê phán giáo hội Kitô. Họ không đặt lại niềm tin vào Thượng Đế, mà dưới nhiều khía cạnh rất khác nhau, họ phê phán giáo hội đã đóng sai vai trò của tổ chức triển khai đại diện thay mặt thay mặt cho Thượng Đế trên trần gian, và cả Giáo Hoàng cũng không tránh khỏi quan điểm phê phán của người phục hưng. Vài thí dụ tiêu biểu vượt trội: Nhà thần học Martin Luther, người phê phán giáo hội La Mã và mở đầu cho trào lưu cải cách tôn giáo thời điểm đầu thế kỷ 16. Cùng thời hạn đó, nhà nhân bản Desiderius Erasmus dù cực kỳ sùng đạo cũng không ngần ngại sử dụng những tác phẩm văn học của tớ để chế diễu cay độc những tội lỗi bên trong giáo hội và mang những vị trong hàng giáo phẩm cao cấp ra làm trò cười[33]. Nhưng kẻ mở đầu cho mọi phê phán công khai minh bạch có lẽ rằng là Dante Alighieri trước đó trong thế kỷ 14. Dante dùng văn chương thơ phú để diễn đạt tinh thần phê phán. Ông không nhẹ lời chút nào với giáo hội và Giáo Hoàng, tuy nhiên trước sau, ông vẫn là người rất sùng tín, sẵn sàng “khiến cho những tình nhân [Beatrice] dẫn linh hồn về Thượng Đế và đạt đến một viễn tượng huyền bí, nơi mọi sáng tác thi phú đều chấm hết[34]”.

Dante là người tiên phong làm chuyện không còn ai hoàn toàn có thể tưởng tượng được trong thế kỷ 13/14, là thức tỉnh lòng tự tin của người Ý và xem Ý như một cty thống nhất về văn hóa truyền thống, dù rằng vương quốc Ý lúc ấy chưa hiện hữu mà chỉ là vùng địa lý gồm có hàng trăm nhà nước thành phố độc lập và tranh chấp lẫn nhau. Theo Dante, giáo hội với nhà nước thần quyền ở TT là tổ chức triển khai tạo ra tạm bợ. Trong văn chương, Dante không ngần ngại đẩy Giáo Hoàng xuống địa ngục và đưa vào lò lửa để bắt sám hối[35]. Tác phẩm “Monarchia” (Chế độ quân chủ) bị giáo hội đưa vào list cấm lưu hành[36] cho tới thời gian cuối thế kỷ 19, vì trong sách đó, Dante đưa ra luận thuyết về quốc giáo và sự tách biệt rõ ràng giữa nhà nước thế tục và giáo hội. Dante nói rằng, Chúa Jesus thanh bạch và triết học của Aristotle yên cầu một giáo hội kiểu khác. Phê phán của Dante nhắm tới một tổ chức triển khai giáo hội đầy quyền lực tối cao và sẵn sàng thực thi bạo lực. Điều quan trọng trong phê phán đó là yếu tố nghèo đói. Ngày nào giáo hội còn giàu sang, ngày đó giáo hội còn liên minh với quyền lực tối cao, biện hộ cho những đặc ân, và đó không phải là giáo hội của Jesus Christ.

Dante là một trong số rất ít thiên tài, mà sự nghiệp văn học ngay trong lúc còn sống đã thành một khái niệm mang tính chất chất hình tượng. Mọi người đều ngưỡng mộ, và mỗi cộng hòa trên đất Ý, mỗi thành phố lớn nhỏ đều mong ước được tiếp đón Dante như thượng khách, dù rằng lúc đó, Dante đã biết thành Florence phán quyết tử hình vắng mặt. Là nhân vật tiên phong khai sinh ra luồng văn hóa truyền thống nhân bản, nhất là lúc tư tưởng phản kháng của Dante riêng với giáo hội đã được thánh hóa trong những tác phẩm bất hủ của ông, thì sự phản kháng ấy thuận tiện và đơn thuần và giản dị trở thành một khuynh hướng cho những nhà nhân bản và giới học giả thời phục hưng.

Xu hướng đó nêu lên cho giáo hội nhiều yếu tố, nhất là lúc tư tưởng nhân bản đã xâm nhập vào mọi tầng lớp, kể cả hàng giáo phẩm cao cấp. Vấn đề nhức nhối nhất cho giáo hội Kitô vào thế kỷ 14/15 là yếu tố phân hóa nội bộ về niềm tin. Vì trào lưu phục hưng, mà đứng vị trí số 1 là những nhà nhân bản, nghi ngờ sáng tạo độc lạ về một nhà nước thần quyền. Tư tưởng mới mẻ đó tất yếu có lợi cho nhà nước thế tục vốn dĩ đang sẵn có xung khắc quyền lực tối cao với giáo hội về vướng mắc ai có thẩm quyền thống trị người dân? Nhưng rồi chính những vương quyền độc đoán, sau khi thống nhất những lãnh địa nhỏ để trở thành vương quốc rộng to nhiều hơn, cũng mất dần quyền lực tối cao và ảnh hưởng, vì khi tư tưởng phổ cập đặt con người chứ không phải thần thánh vào vị trí TT, thì nhà nước thế tục cũng tiếp tục bị suy yếu và hoàn toàn có thể bị phá sản thuận tiện và đơn thuần và giản dị[37]. Thế cộng sinh giữa chính sách quân chủ và giáo hội Kitô khởi đầu đi vào quy trình mới, một cuộc khủng hoảng rủi ro không mong muốn cục bộ mới dường như không còn lối ra.

Thêm vào đó, sự vươn dậy của trào lưu nghiên cứu và phân tích khoa học tự nhiên trong thời đại phục hưng cũng vô hình dung trung làm cho uy tín của giáo hội ngày càng đi xuống trong giới học giả, nhất là trong thế kỷ 16 và 17, khi giáo hội chính thức phản bác, cấm lưu hành những công bố khoa học hoặc tài liệu phản biện về tôn giáo và chính trị, thậm chí còn lên án và trừng phạt một số trong những nhà khoa học tiếng tăm. Nicolaus Copernicus, Galilleo Galilei chỉ là vài thí dụ. Đấy là chưa tính, Dante Alighieri trước này đã phải sống lưu vong hơn 20 năm, cũng do tác động không ít của vị Giáo Hoàng đương thời.

Sự giảm sút niềm tin của giới khoa học vào giáo hội có nguyên do rất sâu xa: Thánh Kinh và giáo lý Kitô đã đặt một ranh giới không thể vượt qua cho những người dân muốn tìm tòi nghiên cứu và phân tích: Khoa học phải ưu tiên phục vụ cho niềm tin, còn chuyện đi tìm chân lý chỉ đóng vai trò thứ yếu. Giờ đây người thế tục tự giải phóng mình thoát khỏi ràng buộc đó, và vướng mắc về tôn giáo bị đẩy lùi vào hậu trường. Họ đặt cho khoa học trách nhiệm phải phá vỡ chiếc cầu nối đến niềm tin tôn giáo, chứ họ không thể thuần phục niềm tin và từ bỏ khát vọng tìm tòi mày mò tri thức mới. Lý tưởng của người sùng đạo nhiệt thành về cuộc sống khổ hạnh không hề là một một giá trị cho con người dân có tri thức trong thời đại phục hưng noi theo[38].

Tóm lại, ngay từ thời gian cuối thế kỷ 13 và trong thế kỷ 14, giáo hội đã biết thành những nhà thần học cấp tiến phê phán, thậm chí còn có những phê phán quyết liệt hơn hết Martin Luther vào thời điểm đầu thế kỷ 16, thí dụ như trường hợp của hai nhà thần học nổi tiếng đương thời là John Wiclif người Anh (1330-1384) và Jan Hus người Bohemia vùng Tiệp (1369-1415). John Wiclif nhận định rằng, lối sống của hàng giáo phẩm là nguồn gốc của đói khổ quả đât. Chỉ riêng những lãnh đạo tinh thần đang sống xa hoa trong đền đài trang trọng, đã tích lũy một tài sản khổng lồ, tài sản đó đủ để phục vụ yên cầu về nhu yếu hằng ngày của tất khắp cơ thể nghèo khó trên trần gian[39]. Giáo hội đã sa đọa đến độ mà John Wiclif còn nhận định rằng toàn thế giới Kitô sẽ thiêng liêng hơn, nếu không còn Giáo Hoàng và những Đức Hồng Y.

Dù cực đoan như vậy, John Wiclif cũng khá được nhiều nhà thần học khác và giới quí tộc ủng hộ, nhưng lúc ấy, khối mạng lưới hệ thống giáo hội còn quá mạnh, không những còn tồn tại ảnh hưởng chính trị lên những vương triều địa phương, mà riêng với giáo dân, Giáo Hoàng vẫn là hình tượng thần thánh, là người đại diện thay mặt thay mặt cho Thượng Đế trên trần gian. Thuở đó, giáo dân vẫn chưa tồn tại ý thức về sự việc rất khác nhau giữa một giáo hội trong thực tiễn họ gặp hằng ngày và giáo hội trong hình tượng lý tưởng mà Chúa Jesus Christ và những tông đồ đã phác họa. Phía giáo hội thì những Giáo Hoàng đầy quyền lực tối cao vẫn chưa tồn tại biểu lộ gì tỏ ra sẵn sàng cải tổ.

Điều này cũng hoàn toàn có thể cắt nghĩa được. Tôn giáo là một khối mạng lưới hệ thống mang tính chất chất chất văn hóa truyền thống và ý thức hệ của xã hội. Một khối mạng lưới hệ thống như vậy khó lòng chuyển hóa triệt để, nếu không còn những biến cố chấn động từ bên trong và sự trợ lực từ bên phía ngoài của những lực lượng mới thành hình có khá đầy đủ sức mạnh và ý chí hành vi. Châu Âu trong thế kỷ 14 và 15 vẫn còn đấy trong quy trình củng cố và phải đối phó với nhiều yếu tố hoàn toàn có thể rình rập đe dọa sự tồn tại của những vương quốc[40], cho nên vì thế họ chưa tồn tại ý chí mạnh mẽ và tự tin để thúc đẩy một cuộc cải cách toàn vẹn và tổng thể trong giáo hội, tuy nhiên họ đã thấy rõ sự thiết yếu. Vì thế, khối mạng lưới hệ thống giáo hội mang tính chất chất chất và toàn thế giới quan của giáo sĩ, mà toàn bộ chúng ta hoàn toàn có thể gọi là tinh thần giáo hoàng hơn là đạo đức Kitô, vẫn còn đấy tiếp tục tồn tại không hề thay đổi suốt hơn một thế kỷ sau[41].

Sức mạnh mẽ và tự tin của giáo hội và uy tín của Giáo Hoàng khởi đầu lung lay sau khi giới học giả tiếp cận ngày càng nhiều triết học Hy Lạp cổ đại, vốn dĩ được tăng trưởng trong xã hội đa thần và xem “con người là thước đo của vạn vật” (Protagoras), chứ không phải thần thánh hướng dẫn môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên sống đời thường trên trần thế. Khi chủ nghĩa nhân bản trở thành một trào lưu văn hóa truyền thống sống động Tính từ lúc thời điểm đầu thế kỷ 15, con người tâm ý độc lập hơn, hành vi theo lý tính chứ ít thiên về niềm tin. Bước sang thời đại phục hưng, khối mạng lưới hệ thống triết học phong phú hơn, tinh thần nghiên cứu và phân tích khoa học tăng trưởng mạnh hơn, ý thức phản kháng cao hơn, cho nên vì thế vai trò Giáo Hoàng ngày càng lu mờ và sức mạnh mẽ và tự tin của giáo hội dường như khởi đầu sụp đổ. Phong trào phục hưng đã hoàn tất những bước sẵn sàng sẵn sàng sau cùng. Cuộc cải cách tôn giáo do Martin Luther khởi động chắc chắn là không tăng trưởng mạnh mẽ và tự tin như toàn bộ chúng ta biết, nếu không còn những thành quả của trào lưu phục hưng đi trước lót đường.  

Từ một giáo hội xa hoa, đầy quyền lực tối cao và sa đọa cho tới lúc phải cải cách, quy trình cũng kéo dãn mất nhiều thế kỷ. Thực thể đó cho toàn bộ chúng ta một bài học kinh nghiệm tay nghề muôn thuở rằng, không còn một tổ chức triển khai thoái hóa nào hoàn toàn có thể tự cải cách, xuất phát từ lòng tốt của những con người trong số đó, mà áp lực đè nén từ phía dưới là yếu tố thiết yếu để thúc đẩy quy trình chuyển hóa. Những con người phục hưng đã tạo nên sức ép thiết yếu để buộc giáo hội phải cải cách. Nhưng vì cuộc cải cách đến quá chậm, cho nên vì thế ở đầu cuối toàn thế giới Kitô bị phân hóa làm nhiều tông phái rất khác nhau cùng thờ một Chúa. Đấy là chưa tính bao nhiêu cuộc trận chiến tranh đẫm máu tiếp theo đó vì hiềm khích tôn giáo, mà thảm khốc nhất là cuộc trận chiến tranh hủy hoại trên toàn châu Âu kéo dãn 30 năm từ 1618 đến 1648. Nguồn gốc đưa tới hậu quả chia rẽ này và những thảm họa đi kèm theo không phải là ý muốn từ bỏ niềm tin Kitô, mà là yếu tố phản kháng chống lại đời sống xa hoa sa đọa và sự lạm dụng quyền lực tối cao của giáo hội La Mã. Sau thời đại phục hưng, người ta chỉ gọi là giáo hội Thiên Chúa Giáo. Trong thực tiễn thì vẫn còn đấy một toàn thế giới Kitô với nhiều tông phái, nhưng nếu hiểu giáo hội là tổ chức triển khai có vai trò lãnh đạo tinh thần cho giáo dân, thì cụm từ giáo hội Kitô không hề ý nghĩa và trên thực tiễn nó cũng không hề tồn tại Tính từ lúc thời gian cuối thế kỷ 16.

Khi thế kỷ 14 chấm hết, châu Âu khởi đầu bước vào con phố dẫn đến chính sách triệu tập. Thế kỷ 15 tiếp nối và hoàn thiện Xu thế đó, một Xu thế còn tiếp tục tăng trưởng suốt vài thế kỷ tiếp theo. Thế kỷ 15 đã làm sống dậy những sáng tạo độc lạ và quan tâm về những giá trị phổ quát, đồng thời những tính chất đặc trưng địa phương từ từ biến mất, để nhường chỗ cho việc hợp nhất thành một tổng thể rộng to nhiều hơn chưa bao giờ có trước đó, ấy là ý thức về vương quốc và nhà nước. Quá trình này được hoàn tất trong thế kỷ 16 và 17, nhưng tiến trình sẵn sàng sẵn sàng đã được bắt nguồn từ thế kỷ 15[42].

François Guizot, giáo sư sử học ĐH Sorbonne, Paris

Trong một dịp khác, toàn bộ chúng ta sẽ giành nguyên một chương cho đề tài này. Ở đây trong khuôn khổ báo mạng, chúng tôi chỉ xin sơ lượt một vài nét chấm phá.

Khái niệm vương quốc và hình thái nhà nước vương quốc như toàn bộ chúng ta hiểu ngày hôm nay mới xuất hiện tại châu Âu Tính từ lúc sau cuộc cách mạng Pháp năm 1789, khi quốc hội thứ nhất (Assemblée Nationale) được xây dựng, một cơ quan đại diện thay mặt thay mặt cho toàn dân Pháp, không phân biệt giai tầng nào trong xã hội. Kể từ đó, Xu thế xây dựng vương quốc và nhà nước vương quốc mang tính chất chất chất tân tiến như điển hình Pháp đã nhanh gọn phổ cập rộng trên lục địa châu Âu.

Nguyên nhân sâu xa dẫn đến việc hình thành khái niệm vương quốc ở mỗi nước có không ít khác lạ. Nhưng đặc tính chung của châu Âu thế kỷ 15 là nhận thức rằng, giang sơn càng rộng thì sẽ càng có nhiều lợi thế, cho nên vì thế vương quốc ngày càng mở rộng gồm có nhiều cty chính trị, trong số đó những lãnh địa lớn tóm gọn những lãnh địa lân cận nhỏ hơn để tạo thành một tổng thể có quyền lực tối cao triệu tập. Cả trong nghành nghề kinh tế tài chính cũng thế, khối mạng lưới hệ thống triệu tập mang lại lợi thế về quyền lực tối cao. Và thực thế là trong thế kỷ 15, ngày càng có nhiều sức mạnh kinh tế tài chính triệu tập trong tay của ngày càng ít giòng họ nổi tiếng[43]. Medici của Ý hoặc Fugger của Đức là vài thí dụ.

Chúng ta thử lướt qua vài đặc trưng trong quy trình tăng trưởng ý thức vương quốc ở một vài nước lớn của châu Âu.

Ở bán hòn đảo Ý, tư tưởng vương quốc xuất phát từ sáng tạo độc lạ xây dựng thế mạnh về thương mại đạt được từ những cộng hòa đang đứng vị trí số 1 châu Âu, đồng thời duy trì vị trí lãnh đạo của những TT văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp vẫn đang còn nằm rải rác ở nhiều cộng hòa rất khác nhau, mỗi nơi có một nhà nước thành phố rất khác nhau. Với dân số chưa tới một triệu người, những cộng hòa riêng lẻ đó không tạo nên sức mạnh thiết yếu, đủ để đối chọi với với những thế lực lớn đang khởi đầu ngoi lên trên lục địa. Thống nhất nước Ý là một Xu thế tất yếu, được khởi đầu khởi dậy từ thời gian cuối thế kỷ 15. Sáng kiến này trong những cộng hòa nhỏ ngày càng rõ ràng, tương hỗ cho những vùng khác của châu Âu tìm đường thoát khỏi gọng kìm của một bên là khối mạng lưới hệ thống phong kiến của nhà nước thế tục và bên kia là bóng mây của khối mạng lưới hệ thống quyền lực tối cao sa đọa trong nhà nước thần quyền. Riêng tại Ý, sự chuyển hóa đến quá chậm cho nên vì thế một vài vùng của Ý bị Pháp và Tây Ban Nha thôn tính thời gian cuối thế kỷ 15, và Ý phải đợi thêm vài thế kỷ nữa để giấc mơ thống nhất vương quốc mới trở thành hiện thực.

Ở Pháp và Anh, ý thức vương quốc đặc biệt quan trọng tăng trưởng mạnh mẽ và tự tin trong quy trình trận chiến tranh 100 năm[44] để Pháp giành lại những vùng đất đã mất vào tay vương quốc Anh. Nguyên do của cuộc trận chiến tranh dai dẳng này là yếu tố tranh giành quyền thừa kế ngai vàng sau khi vua Pháp Charles IV mất trong lúc chưa tồn tại người kế vị. Khi những cuộc xung đột vũ trang chấm hết vào năm 1453, và vùng đất ở đầu cuối Calais được Anh trao trả năm 1459, Pháp vẫn còn đấy là một một vương quốc gồm có nhiều lãnh địa không còn ai thuần phục ai, nằm dưới quyền cai trị của nhiều giòng họ, trong số đó lớn số 1 là giòng họ Capétiens (Capetian), tiếp theo đó là Bourgogne (Burgundy) và một vài giòng họ khác quản trị và vận hành những lãnh địa nhỏ ở tây-nam của Pháp. Ở Anh, Scotland và nhất là Ireland thì vẫn còn đấy vài lãnh địa độc lập và họ chỉ thuần phục vương triều Anh trên danh nghĩa.

Hình 2: Vương triều Pháp và những lãnh địa năm 1477
Tác giả: Zigeuner, bản quyền CC-BY-SA 3.0

Cuộc trận chiến tranh 100 năm là một trong những bước ngoặc quan trọng trong lịch sử châu Âu. Nó ghi lại sự thành hình một tư tưởng mới về quyền lực tối cao, nhằm mục đích mục tiêu bảo vệ cũng như bành trướng lãnh thổ. Việc đoàn kết những lãnh địa nhỏ để thống nhất thành một quyền lực tối cao triệu tập là kế hoạch của những nhà cai trị của Pháp và Anh trong những thế kỷ tiếp theo. Ý thức vương quốc đã định hình rõ rệt và nhà nước vương quốc có quyền lực tối cao triệu tập là mối bận tâm số 1 của tớ. Các vương triều Anh và Pháp biết khơi dậy tinh thần yêu nước, lôi kéo người dân gạt bỏ tầm nhìn địa phương để lấy tinh thần yêu nước lên quy mô vương quốc, thực ra là tiến đến việc phục tòng vương triều TW, trên cơ sở san sẻ quyền lực tối cao cho những lãnh chúa địa phương. Một đặc trưng khác trong quy trình này là, những vương triều Anh và Pháp từ từ thoát thoát khỏi sự giám hộ của giáo hội Kitô, giảm sút ảnh hưởng của hàng giáo phẩm trong những cơ cấu tổ chức triển khai nhà nước thế tục, từ từ tiến đến việc trấn áp ảnh hưởng của tôn giáo lên đời sống xã hội.

Ở Tây Ban Nha, ý thức vương quốc dù tăng trưởng rất sớm từ lúc khởi đầu trào lưu Reconquista vào thế kỷ thứ 10 để giành lại bán hòn đảo Iberia đã biết thành khối Islam xâm chiếm, nhưng khi hầu hết đất đai đã lấy lại được khoảng chừng thời gian giữa thế kỷ 13, trào lưu Reconquista đình trệ, một phần vì văn hóa truyền thống bản địa chưa đủ mạnh để chiếm lại trái tim của người dân đã sống suốt nhiều thế kỷ dưới nền văn hóa truyền thống cổ truyền không nhỏ của khối Islam, phần khác tính đoàn kết của những vương quốc nhỏ khởi đầu lỏng lẻo sau nhiều thế kỷ mệt mỏi vì trận chiến tranh. Tính đoàn kết và ý thức vương quốc hạ xuống, Tây Ban Nha trở thành một bán hòn đảo gồm sáu vương quốc[45] độc lập nhau. Phải đợi đến 1492, khi hai vợ chồng Ferdinand II (Vua xứ Aragon) và Isabella I (Hoàng hậu xứ Castilla) đánh bạt lực lượng Islam thoát khỏi lãnh địa ở đầu cuối là Granada, chấm hết gần 800 năm hiện hữu của khối Islam trên bán hòn đảo Iberia, Vương quốc Tây Ban Nha mới trở thành một nước thống nhất với tên thường gọi Kingdom of Spain cho tới ngày hôm nay. Mặc dù những ngôn từ địa phương như Catalian, Galician, Basque vẫn còn đấy tồn tại ở những địa phương đó cho tới giờ đây, ngôn từ Castillian mà toàn bộ chúng ta quen gọi là Spanish trở thành ngôn từ vương quốc thống nhất.

Qua lịch sử của những nước kể trên trong thế kỷ 15, toàn bộ chúng ta hoàn toàn có thể kết luận rằng, ý thức vương quốc và tinh thần yêu nước tăng trưởng mạnh nhất lúc họ phải tiến hành trận chiến tranh chống ngoại xâm. Đoàn kết là tính chất thiết yếu để tạo ra sức mạnh đối kháng. Nhưng khi trận chiến tranh chống ngoại xâm chấm hết thành công xuất sắc, không còn ai bảo vệ rằng ý thức vương quốc sẽ tiếp tục tồn tại và một vương quốc thống nhất sẽ thành hình. Giữa những vùng thân thiện nhau, cùng chung tiếng nói và phong tục tập quán giống nhau, họ cần một chất keo vững chãi hơn để nối kết những thành viên lại với nhau. Chất keo đó đó đó là kho tàng văn hóa truyền thống tích lũy được từ nhiều thế hệ. Ngôn ngữ và phong tục tập quán phải được thể hiện thành những tác phẩm đọc được, thấy được, sờ mó được. Đó là kho tàng văn chương, thơ phú bằng tiếng mẹ đẻ, là hội họa, điêu khắc của người “đồng hương” sáng tác, là những khu công trình xây dựng kiến trúc xuất hiện lồ lộ trong địa phương. Kho tàng văn hóa truyền thống ấy là chiếc gương soi để người dân hoàn toàn có thể nhìn thấy bóng mình phản chiếu trong những tác phẩm. Văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ và làm đẹp phục hưng đã đặt nền móng vững chãi ban đầu để làm tròn hiệu suất cao đó.

Ý thức vương quốc được thức tỉnh lần đầu nhưng vô cùng mạnh mẽ và tự tin từ những áng văn thơ sáng tác bằng tiếng Ý của Dante Alighieri và tiếp theo đó là Francisco Petrarca và Giovanni Boccaccio. Hai tập thơ bất tử của Dante – Cuộc đời mới (Vita Nova) và Hài kịch thần thánh (Divina Commodia) – và những tác phẩm nổi danh khác của Petrarca và Boccaccio là những hình tượng cho trào lưu sáng tác bằng tiếng mẹ đẻ không những trên nước Ý mà từ từ phủ rộng lên những nước khác trên lục địa châu Âu.

Kể từ thế kỷ 15, la-tinh cổ xưa trở thành ngôn từ ngoại giao thống nhất tại châu Âu, thậm chí còn có những tác giả thành danh – thí dụ như nhà thơ Anh John Milton[46] – nhận định rằng phải viết bằng tiếng la-tinh thì tác phẩm mới kỳ vọng đạt được danh vọng khắp toàn thế giới.  

Nhưng theo thời hạn, ảnh hưởng của Dante, Petrarca, Boccaccio và hậu duệ của tớ đã nâng cao giá trị của ngôn từ địa phương trong văn chương thơ phú, từ từ thay thế vị trí của la-tinh trong nghành nghề văn học. Xu phía này nhanh gọn phủ rộng ra những vùng khác trên lục địa châu Âu. Khi số người biết đọc ngày càng nhiều, thì ngôn từ địa phương dân dã càng nhanh gọn trở thành ngôn từ của văn chương. Số người biết đọc thì tăng trưởng nhảy vọt sau khi kỹ thuật in ấn được mày mò và tăng trưởng mạnh mẽ và tự tin trong thị trường văn chương chữ nghĩa châu Âu Tính từ lúc hậu bán thế kỷ 15.

Song tuy nhiên với việc tăng trưởng đó, những tác phẩm bằng tiếng mẻ đẻ càng được quãng bá rộng tự do và nhanh gọn hơn. Kể từ tiền bán thế kỷ 16, những tác phẩm bằng tiếng Ý, Pháp, Anh, Tây Ban Nha, Đức từ từ chiếm hầu hết trong những sách lưu hành trên thị trường địa phương. Hiện tượng đó làm cho ý thức vương quốc thuận tiện và đơn thuần và giản dị tăng trưởng và đến ngưỡng cửa 1600, tiếng la-tinh mất dần vị trí ưu tiên, trong lúc tiếng địa phương trở thành ngôn từ hầu hết của văn học châu Âu. Những áng văn nổi danh nhất là những tác phẩm được sáng tác bằng tiếng mẹ đẻ: Ở Pháp có Clement Marot, François Rabelais, Pierre de Ronsa, Michel de Montaign; ở Anh có Geoffrey Chaucer, Edmund Spencer, Shakespeares; hoặc Oswald von Wolkenstein của Đức, Miguel de Cervantes của Tây Ban Nha[47].

Kể từ đây, mỗi nước có một nền văn hóa truyền thống cổ truyền độc lạ riêng để người dân hãnh diện, có tiếng nói riêng, chữ viết riêng. Ý thức vương quốc đã định hình rõ rệt trong thế kỷ 17, một Xu thế không thể nào hòn đảo ngược trên mọi vùng châu Âu. Từ đó về sau, lịch sử cho toàn bộ chúng ta thấy rằng, nước nào mà ý thức vương quốc và tinh thần dân tộc bản địa không đủ mạnh, nước đó không trước thì sau cũng tiếp tục bị kẻ khác đến dòm ngó và thôn tính.

Nhưng dù ý thức vương quốc với biên giới rõ ràng của nó ngày càng cao, và mặc dầu tiếng nói cũng rất khác nhau, điều này cũng không ngăn cản sự giao lưu văn hóa truyền thống Một trong những vùng xa xôi trên lục địa nhờ việc link từ lâu thông qua một ngôn từ học thuật giống nhau là tiếng la-tinh và một niềm tin Kitô giáo giống nhau. Chất keo link tạo nên trong thế kỷ 15 và 16 rõ ràng được chắt lọc từ những thành quả của trào lưu phục hưng.

Tác giả: Tôn Thất Thông, CHLB Đức

(Độc giả có quyền đăng lại hoặc trích dẫn không số lượng giới hạn, nhưng cần ghi rõ nguồn. Để theo dõi nội dung này một cách khá đầy đủ hơn, xin mời quí vị tìm hiểu thêm những sách về “Văn minh châu Âu” của cùng tác giả)

1.   Böckle, Franz & Franz-Xaver Kaufmann, Karl Rahner, Bernhard Welte chủ biên

Niềm tin Kitô trong xã hội tân tiến, Tập 19 (Christlicher Glaube in moderner Gesellschaft, Teilband 19). ISBN 3-451-19219-5  

2.   Brucker, Gene

Florence trong thời kỳ phục hưng (Florenz in der Renaissance – Claudia Preuschoft dịch từ tiếng Anh: Renaissance Florence). ISBN 3-499-55480-1

3.   Bùi Văn Nam Sơn

Trò chuyện triết học. Nhà xuất bản Tri Thức, 2012

4.   Burckhardt, Jacob

Văn hóa phục hưng ở Ý (Die Kultur der Renaissance in Italien). ISBN 3-933-20389-9

5.   Burke, Peter

Thời kỳ Phục hưng ở Ý. Lịch sử xã hội của nền văn hóa truyền thống cổ truyền giữa truyền thống cuội nguồn và ý tưởng sáng tạo (Die Renaissance in Italien. Sozialgeschichte einer Kultur zwischen Tradition und Erfindung – Reinhardt Kaiser dịch từ tiếng Anh: Culture and Society in Renaissance Italy). ISBN 3-8031-3521-4

6.   Challoner, Jack

1001 ý tưởng sáng tạo thay đổi toàn thế giới (1001 Inventions that changed the world). ISBN 978-1-84403-611-0

7.   Durant, Will

Lịch sử văn minh 6: Thời đại cải cách (The story of civilization 6: The Reformation). ISBN 1-56731-017-6

8.   Durant, Will

Huy hoàng và sụp đổ của trào lưu phục hưng Ý (Glanz und Verfall der italienischen Renaissance – Margrit Lang dịch từ tiếng Anh). ISBN 3-548-36108-0

9.   Fischer, Ernst Peter

Aristotle, Einstein và những người dân khác (Aristoteles, Einstein & Co.). ISBN 3-492-03778-X

10.        Flasch, Kurt

Đọc và hiểu Dante (Endlich, Dante lesen und verstehen. Marc Reichwein phỏng vấn GS Kurt Flasch). .welt.de ngày 25.5.2015

11.        Guizot, François

Lịch sử Văn minh châu Âu (The History of Civilization in Europe – William Hazlitt dịch từ tiếng Pháp: Histoire Générale de la Civilisation en Europe). Penguin Books 1997

12.        Hay, Denys

Phục hưng – Trở về thời cổ đại (Die Renaissance – Die Rückwende zur Antik – Siglinde Summerer dịch từ tiếng Anh). ISBN 3-426-03630-4

13.        Höffe, Otfried

Những nhà tầm cỡ của triết học, Tập I (Klassiker der Philosophie I). ISBN 3-406-08048-0

14.        Jardine, Lisa

Sự huy hoàng của Phục Hưng (Der Glanz der Renaissance. Anne Spielmann dịch từ tiếng Anh: Wordly Goods. A new history of the Renaissance). ISBN 3-471-79360-7

15.        Johnson, Paul

Thời Phục Hưng – Một lịch sử tóm tắt (The Renaissance – A short history). ISBN 978-0-8129-6619-0

16.        Kuester, Hildegard chủ biên & nhiều tác giả
Thế kỷ 16 – Thời phục hưng ở châu Âu (Das 16. Jahrhundert – Europäische Renaissance). ISBN 3-7917-1468-6

17.        Maddison, Angus

Kinh tế toàn thế giới – Tập I và II (The World Economy – Volume I & II). ISBN 92-64-02261-9

18.        Rachum, Ilan

Từ điển tường giải trào lưu phục hưng (Enzyklopädie der Renaissance – Hermann Teifer dịch từ tiếng Anh: The Renaissance: An Illustrated Encyclopaedia. ISBN 3-7611-0725-0

19.        Romano, Ruggiero & Tenenti, Alberto

Thành tố cơ bản của toàn thế giới tân tiến (Die Grundlegung der Modernen Welt – Helga Brissa, Heinz Wismann và Egbert Türk dịch từ tiếng Ý: Alle origini del mondo moderno). ISBN 3-828-90400-9

20.        Samhaber, Ernst

Lịch sử châu Âu (Geschichte Europas). ISBN 3-771-30169-6

21.        Schmid, Marion chủ biên & nhiều tác giả

Nhân bản, Phục hưng, Cải cách – những nhà nghiên cứu và phân tích và triết gia (Humanismus, Renaissance und Reformation – Forscher und Philosophen). ISBN 3-596-17023-0

22.        Stevenson, Leslie; Haberman, David L. & Wright, Peter M.

Mười hai học thuyết về bản tính con người (Lưu Hồng Khanh dịch từ tiếng Anh: Twelve Theories of Human Nature). ISBN 978-604-956-006-4

23.        Stützer, Herbert Alexander

Phong trào phục hưng ở Ý (Die Italienische Renaissance). ISBN 3-7701-0990-2

24.        Van Doren, Charles

Lịch sử của tri thức (Geschichte des Wissens – Anita Ehler dịch từ tiếng Anh: A history of knowledge). ISBN 3-764-35324-4

25.        Vorländer, Karl

Triết học thời kỳ phục hưng (Philosophie der Renaissance). ISBN 3-499-55242-6

Chú thích:

[1] Xem tài liệu [19], R. Romano và A. Tenenti, trang 144. “Xứ hoàng hôn” (Abendland – Occident) là thuật ngữ quen thuộc để chỉ vùng văn hóa truyền thống Tây Âu để phân biệt với “Xứ rạng đông” (Morgenland – Orient).↩

[2] Xem tài liệu [15], P. Johnson trang 3↩

[3] Xem khuôn khổ sách tìm hiểu thêm số [4], J. Burckhardt: “Die Kultur der Renaissance in Italien”↩

[4] Xin click more tài liệu [3], Bùi Văn Nam Sơn trang 46-50↩

[5] Xem tài liệu [12], D. Hay trang 93↩

[6] Xem tài liệu [18], I. Rachum trang 442-443↩

[7] Xem tài liệu [23], H. A. Stützer trang 24↩

[8] Bản gốc tiếng Ý là “Commodia” (Hài kịch). Sau khi Dante mất, nhà nhân bản Giovanni Boccaccio thêm tĩnh từ Divina và trở thành “Divina Commodia” để tôn vinh tác phẩm là thần thánh bất tử. Divina không liên quan gì đến nội dung tác phẩm.↩

[9] Xem tài liệu [24], C. Van Doren trang 219-220. Câu nói của Protagoras là: “Der Mensch ist das Maß aller Dinge (Man is the measure of all things)”.↩

[10] Xem tài liệu [3], Bùi Văn Nam Sơn trang 49↩

[11] Xem tài liệu [24], C. Van Doren trang 219↩

[12] Xem tài liệu [15], P. Johnson trang 179-180↩

[13] Xem tài liệu [16], H. Kuester và B. K. Vollmann, trang 11-12↩

[14] Xem tài liệu [4], J. Burckhardt trang 161↩

[15] Xem tài liệu [1], F. Böckle & Alexander Schwan trang 9 (Humanismen und Christentum)↩

[16] Xem tài liệu [13], O. Höffe & Jürgen Mittelstraß, trang 38↩

[17] Xem tài liệu [19], R. Romano và A. Tenenti, trang 177↩

[18] Xem tài liệu [20], E. Samhaber trang 314↩

[19] Xem tài liệu [20], E. Samhaber trang 315↩

[20] Xem tài liệu [16], H. Kuester và Benedikt Konrad Vollmann, trang 10-11↩

[21] Xem tài liệu [21], M. Schmid và Pascual Jordan, trang 97↩

[22] Giáo hoàng Clement VII thuộc Xu thế tiến bộ, ủng hộ trào lưu phục hưng và chính ông đã mời Copernicus trình diễn mày mò mới về hoạt động và sinh hoạt giải trí của những hành tinh.↩

[23] “Über die Kreisbewegungen der Himmelskörper” (nguyên tiếng la-tinh: De revolutionibus orbium coelestium)↩

[24] Xem tài liệu [21], M. Schmid và Pascual Jordan trang 93-103.↩

[25] Xem tài liệu [9], E. P. Fischer trang 71-72. Tựa đề tác phẩm tiếng la-tinh của Vesalius là “De humani corporis fabrica” (On the Structure of the Human Body)..↩

[26] Xem tài liệu [7], W. Durant trang 869↩

[27] Xem tài liệu [7], W. Durant trang 871↩

[28] Xem thêm tài liệu [14], L. Jardine, trang 45-49 về những cuộc thương lượng lý thú giữa anh kỹ sư Urban với Hoàng đế Konstantin XI của đế chế Byzantine và tiếp theo đó với Sultan Mehmed II của đế chế Ottoman. Có những vô tình nhỏ nhặt cũng hoàn toàn có thể đưa tới biến cố lịch sử vĩ đại.↩

[29] Ferdinand Magellan đứng vị trí số 1 đoàn thuyền 5 chiếc với 237 người để thám hiểm vòng quanh quả đất. Cuối cùng, Magellan chết trong một cuộc xung đột với dân bản xứ ở Phi Luật Tân, nhưng phó đoàn Sebastian Del Cano đã đưa được chiếc tàu ở đầu cuối Victoria với 31 thủy thủ đi đúng một vòng quả đất trở về khởi điểm Sevilla, Tây Ban Nha.↩

[30] Xem thêm tài liệu [9], E. P. Fischer trang 72-73 và tài liệu [6], J. Challoner trang 166-176↩

[31] Cái chết đen (Black Death) là cơn đại dịch xẩy ra bởi một loại vi trùng mà sau này người ta phỏng đoán là nguồn gốc từ Trung Hoa, rồi lan đến vùng Hồng Hải (Red Sea) và thứ nhất đến Messina, Sicily năm 1347 từ hải cảng Kaffa vùng Crimea, lúc ấy thuộc quyền cai trị của cộng hòa Genua, Ý.↩

[32] Thật ra, không còn một thống kê nhất quán về số người chết. Người ta phỏng đoán bằng những số liệu tượng trưng đâu đó giữa 1/4 đến 1/2 dân số bị tử vong.↩

[33] Xem tài liệu [18], I. Rachum trang 149-150 tìm hiểu thêm từ “Morias enkomion” và “Colloquia” của Erasmus ↩

[34] Xem tài liệu [24], C. Van Doren trang 170. Câu trên là ý tưởng của Dante trong “Divina Commedia”↩

[35] Xem tài liệu [10], K. Flasch. Giáo sư Flasch là tác giả bản dịch “Commodia” ra tiếng Đức (Commodia. In deutscher Prosa) xuất bản năm 2011, Fischer Verlag.↩

[36] Index Librorum Prohibitorum, hay gọi tắt là Index Romanum là khuôn khổ những sách bị giáo hội cấm phổ cập.↩

[37] Xem tài liệu [24], C. Van Doren trang 208↩

[38] Xem tài liệu [20], E. Samhaber trang 318↩

[39] Xem tài liệu [19], R. Romano và A. Tenenti, trang 111↩

[40] Trong thời hạn đó, vương quốc với những định chế thiết yếu của chúng chưa hiện hữu, nhưng ý thức vương quốc thì đã rõ rệt trong những vùng có cùng những truyền thống cuội nguồn giống nhau.↩

[41] Xem tài liệu [19], R. Romano và A. Tenenti, trang 115↩

[42] Xem tài liệu [11], F. Guizot trang 183 ↩

[43] Xem tài liệu [24], C. Vandoren trang 207↩

[44] Cuộc trận chiến tranh kéo dãn từ 1337 đến 1453. Trong trận chiến đó, Jeanne d’Arc vươn lên như một thiên thần, góp thêm phần xây dựng bản sắc dân tộc bản địa Pháp trong thế kỷ 15. Jeanne d’Arc sau này được phong Thánh và tôn vinh là “lịch sử thuở nào vương quốc” Pháp. ↩

[45] Sáu vương quốc là: Portugal, Léon, Navarra, Aragon, Castilla và Cordoba. Riêng Portugal đang trở thành Kingdom of Portugal độc lập từ thời điểm năm 1139.↩

[46] Xem tài liệu [24], C. Van Doren trang 191↩

[47] Xem tài liệu [24], C. Van Doren trang 191-192↩

Page 2

Trang chủ
Giới thiệu
Thuật ngữ
Sách đã xuất bản
Bài đã đăng
Liên kết
Liên hệ
HDSD

▼

Trang chủ
Chuyện tiếu lâm của/về những nhà kinh tế tài chính

▼

Trang chủ
Cholesterol – Hành trình một cuộc lừa bịp siêu đẳng
Công nghiệp hoá, tân tiến hoá nông nghiệp: Năng suất muôn năm!
Tôi tiêu thụ, vậy tôi tồn tại: hãy sống, làm giàu,…
Chăn nuôi: Thức ăn cho những người dân, thức ăn cho gia súc
Lá bùa tăng trưởng: Cứ thể là thiêng liêng!
Thành phố tương lai, thành phố thông minh
Kế hoạch đào thải non thành phầm
Người nông dân số thái: Mắt xích cho một xã hội lành mạnh
Tổng hợp Phim về than
Dệt May: Thời trang ô nhiễm
Cá nuôi: Kinh tế, Môi trường và Sức khỏe
Báo cáo Meadows về số lượng giới hạn của tăng trưởng: 40 nă…
Động vật hoang dã có còn không?
Nông nghiệp nào để nuôi 6 tỷ người trên Trái đất?
Trái đất không thuộc về Con người mà chính Con ngư…
Thời đại nhôm: Tiện nghi và mối rình rập đe dọa
Điều tra đặc biệt quan trọng: Vì sao những bãi cát biến mất?
Bảo vệ nước là bảo vệ sự sống
Cây trồng biến hóa gen – Thế giới của Monsanto
TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN – ĐẠI HỌC MỞ TP.Hồ Chí Minh

▼

Clip Em có nhận xét gì về Kế hoạch phục hưng châu Âu của Mỹ ?

Bạn vừa đọc tài liệu Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về Video Em có nhận xét gì về Kế hoạch phục hưng châu Âu của Mỹ tiên tiến và phát triển nhất

Chia Sẻ Link Down Em có nhận xét gì về Kế hoạch phục hưng châu Âu của Mỹ miễn phí

Bạn đang tìm một số trong những Share Link Down Em có nhận xét gì về Kế hoạch phục hưng châu Âu của Mỹ Free.

Giải đáp vướng mắc về Em có nhận xét gì về Kế hoạch phục hưng châu Âu của Mỹ

Nếu sau khi đọc nội dung bài viết Em có nhận xét gì về Kế hoạch phục hưng châu Âu của Mỹ vẫn chưa hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha
#có #nhận #xét #gì #về #Kế #hoạch #phục #hưng #châu #Âu #của #Mỹ